Άγιος Διονύσιος Αρεοπαγίτης, Νίτσε, Καζαντζάκης – Συζήτηση με άρωμα καφέ

Με αφορμή την εορτή του αγίου Διονυσίου Αρεοπαγίτη θα γινόταν μία πολύ καλή συζήτηση μεταξύ των παραπάνω προσώπων. Αφορμή η μνήμη του αγίου Διονυσίου Αρεοπαγίτου στις 3 Οκτωβρίου.  

• Ο Διονύσιος Αρεοπαγίτης θίγει ένα ζήτημα, αυτό του προσώπου του Θεού (Περί θείων ονομάτων). Σημειώνει, αναφερόμενος στον Θεό: ‘’Την θεαρχική λοιπόν υπερουσιότητα πρέπει να την υμνούμε ως υπεροχικώς στερημένη κάθε έξεως, κινήσεως, ζωής, φαντασίας, γνώμης, ονόματος, λόγου, διάνοιας, νοήσεως, ουσίας, στάσεως, εδραιώσεως, ενώσεως, πέρατος, απειρίας, όλων δηλαδή όσα είναι όντα’’. Ο Διονύσιος με τα λόγια αυτά θέτει απαγορευτικό στον ανθρωπομορφισμό του Θεού και σε κάθε ειδωλοποίηση Του, καταστάσεις που αντικειμενοποιούν τον Θεό. Στο παραπάνω έργο του προσδιορίζει τον τρόπο προσέγγισης του ονόματος του Θεού. Αφού απορρίπτει κάθε είδους πειστικό επιχείρημα, θα μας πει πως ‘’… προς τις άρρητες και άγνωστες αλήθειες συναπτόμαστε αρρήτως και αγνώστως’’. Η αγνωσία θα μας δείξει τον Θεό. Η κατάφαση στην άρνηση του Θεού. Ναι, ‘’Θεός δεν υπάρχει’’. Αυτή είναι η αποφατική οδός του Αρεοπαγίτη, Μαξίμου Ομολογητού και άλλων Πατέρων. Δεν μπορούμε να μιλήσουμε για ύπαρξη του Θεού, αφού στον Θεό ταιριάζει το ‘’μη είναι’’, θα πει ο όσιος Μάξιμος Ομολογητής.

Τον λόγο παίρνει ο Νίτσε, που στρίβοντας το μουστάκι του σκέφτεται πως βρίσκει παρηγοριά και αναπαύεται στη σκέψη του Διονυσίου Αρεοπαγίτου. Ο Νίτσε, που είχε σχηματίσει μέσα του μία «παραποιημένη έννοια περί Θεού», όπως σημειώνει στον «Αντίχριστο», είχε γνωρίσει έναν Θεό – είδωλο. Αυτόν τον Θεό δεν τον ήθελε ο Νίτσε. Γι’ αυτό και ασκεί κριτική στον προτεσταντισμό. Όταν μάλιστα μίλησε για τον θάνατο του Θεού, δεν χειροκροτούσε για μία τέτοια διαπίστωση. Πενθούσε και κατηγορούσε όσους αλλοιώνουν την εικόνα του Θεού, λέγοντας τους με κατηγορηματικό τρόπο: ‘’Τον σκοτώσαμε – εσείς κι εγώ! Όλοι είμαστε δολοφόνοι του!’’.

Στην κουβέντα μπαίνει ο Νίκος Καζαντζάκης. Αφήνει στο τραπέζι την Ασκητική. Σίγουρα, ο τίτλος θα προσέλκυε το ενδιαφέρον του Διονυσίου. Με λίγα λόγια λέει και στους δύο, αυτό που γράφει στην αρχή του έργου του. Salvatores Dei. Είμαστε οι σωτήρες του Θεού. Εμείς θα σώσουμε τον Θεό! Δεν είναι απλά τα λόγια του ποιητή. Έχει βάθος ο λόγος του, τόσο που πολλοί χριστιανοί δεν έχουν υποψιαστεί ποτέ. Και λέει ξανά: ‘’Ο Θεός μας δεν είναι ένας αφηρημένος στοχασμός, μια λογική ανάγκη, ένα αρμονικό αψηλό οικοδόμημα από συλλογισμούς και φαντασίες’’. Πράγματι, όλοι μας ευθυνόμαστε για το ποια αλήθεια για τον Θεό θα σώσουμε. Αν τον παρουσιάσουμε ως τιμωρό, ως ιδέα, τότε δεν γινόμαστε οι σωτήρες του, αλλά οι διώκτες και δικαστές Του.

Οι άνθρωποι πως ενεργούν σήμερα; Οι ενέργειες τους πολλές φορές εξαρτούνται από τον τρόπο με τον οποίο έχουν προσεγγίσει και αντιληφθεί τον Θεό. Αν δεν διαφυλαχθεί η αλήθεια των πραγμάτων, πώς θα σωθεί ο άνθρωπος; Γι’ αυτό λέει ο Καζαντζάκης πως ‘’δεν μπορούμε να σωθούμε, αν αυτός δεν σωθεί’’. Το στυγνότερο έγκλημα γίνεται εντός της Εκκλησίας. Από εκείνους τους ανθρώπους που έχουν οικειοποιηθεί το πρόσωπο του Θεού. Δεν ζημιώνεται ο Θεός έτσι. Ζημιώνονται όσοι του προσάπτουν απωθημένα και ανασφάλειες. Για παράδειγμα, ένας χριστιανός που έχει επηρεαστεί από τον προτεσταντισμό (όπως συμβαίνει με τις χριστιανικές αδελφότητες) θα μιλήσει για έναν Θεό τιμωρό. Αυτός ο χριστιανός αναζητά να βρει στους άλλους τις αμαρτίες και τα παραπτώματα τους. Γι’ αυτόν ο Θεός τιμωρεί. 

Δυστυχώς το μεγαλύτερο αμάρτημα είναι ο καταποντισμός του προσώπου του Θεού. Να πέσει το θείο πρόσωπο στα γήινα και κοσμικά χαρακτηριστικά και να ερμηνευθεί με προσωπικές ανασφάλειες. Ένας ακόμη Θεός παραδομένος στα χέρια εκείνων των χριστιανών που αντικρίζουν παντού το κακό και την αμαρτία. Ένας Θεός ξένος προς τη χαρά και αλήθεια του ευαγγελίου. Τι τον θες έναν τέτοιο Θεό; Σαν να μην σαρκώθηκε ποτέ. Ο άγιος Διονύσιος σηκώνεται από το τραπέζι. Και μαζί του ο Νίτσε και ο Καζαντζάκης. Έχουν ήδη συμφωνήσει. Δεν έχουν ανάγκη όλους εμάς που επιμένουμε σε πολλαπλές θεοκτονίες. Ναι, ‘’ο Θεός είναι νεκρός. Εμείς τον σκοτώσαμε’’. Συμφωνούν και οι δύο και πάλι με τον Νίτσε..

Πρεσβύτερος Ηρακλής Φίλιος (βαλκανιολόγος, θεολόγος)

Κληρικός Ι.Μ. Σταγών & Μετεώρων