25 χρόνια από τον θάνατο του Ανδρέα Παπανδρέου

«Όλοι, οπαδοί και αντίπαλοι μείναμε ορφανοί, μόνοι μας. Το δέος μπροστά στο κενό που αφήνει ο θάνατος του Ανδρέα Παπανδρέου είναι το πρώτο συναίσθημα όλων μας», είναι κάποια από τα λόγια που γράφτηκαν στις εφημερίδες την ημέρα που πέθανε ο Ανδρέας Παπανδρέου. Τηλεοράσεις, ραδιόφωνα, εφημερίδες αλλάζουν τη ροή του προγράμματος του συγκλονισμένοι από τον θάνατο του ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ.

Ένας ηγέτης που άφησε μια βαριά παρακαταθήκη στην πολιτική της χώρας και στην παράταξη που ίδρυσε. Παραμένει έως σήμερα, 25 χρόνια από τον θάνατο του, μια προσωπικότητα που πολλοί προσπαθούν να μιμηθούν. Από τον τρόπο ομιλίας έως και τις δικές του πολιτικές. Οι νεαρότερες ηλικίες, κάτω των 30, είναι δύσκολο να θυμηθούν τον πολιτικό που καθόρισε την μεταπολιτευτική Ελλάδα με μια πληθώρα σημαντικών μεταρρυθμίσεων που έφεραν τη χώρα μας πιο κοντά στη σύγχρονη Ευρώπη. Για τους εχθρούς του, υπήρξε μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα. Όμως, υπήρξε ο πολιτικός με την μεγαλύτερη, ίσως, επιρροή στους πολίτες. Καθόρισε μια ολόκληρη γενιά και υπήρξε ένας ηγέτης με ευρύτατη λαϊκή αποδοχή. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 2013 σε δημοσκόπηση της ALCO ψηφίστηκε ως ο καλύτερος πρωθυπουργός μετά το 1974.

Όπως και στην πολιτική έτσι και στην προσωπική του ζωή λειτουργούσε με πάθος, απεχθανόταν κάθε τι συμβατικό. Παρά τις αντιδράσεις και τις συμβουλές, δεν έκρυψε τον έρωτα του για την Δήμητρα Λιάνη. Με ένα νεύμα, που έχει μείνει στην ιστορία, αποκάλυψε στον ελληνικό λαό τη σχέση του. Την οποία στήριξε με όλη του τη δύναμη, όταν οι εφημερίδες της εποχής τη στόχευαν με χυδαίο περιεχόμενο. «Μη χτυπάτε τη Δήμητρα, χτυπήστε εμένα», δήλωνε.

Προεκλογική ομιλία στο Σύνταγμα το 1981

Τον Ιανουάριο του 1996, η υγεία του πρωθυπουργού Ανδρέα Παπανδρέου εμφανίζει μια σοβαρή επιβάρυνση, οδηγείται στην παραίτηση δηλώνοντας ότι «τα προβλήματα της χώρας δεν μπορούν να περιμένουν». Τα ηνία της χώρας, αναλαμβάνει ο Κώστας Σημίτης. Για 31 ημέρες θα βρεθεί στο «Ωνάσειο» όπου εκεί με κανόνες σημερινού ριάλιτι μεταδίδονται όλες οι λεπτομέρειες για την κατάσταση της υγείας του. Κάποιες ημέρες εμφανίζει βελτίωση, κάποιες υποτροπιάζει. Η κατάσταση φαίνεται δύσκολη, το ενδιαφέρον του κόσμου είναι αμείωτο.

Εκατοντάδες οπαδοί και φίλοι του Ανδρέα Παπανδρέου συγκεντρώνονται έξω από το νοσοκομείο φωνάζοντας συνθηματικά το όνομα του θέλοντας να εμψυχώσουν τον ηγέτη τους. Στο πλάι του, η σύζυγος του Δήμητρα και τα παιδιά του. Συχνά τον επισκέπτονται υπουργοί και στελέχη ώστε να τον ενημερώσουν για την πορεία της κυβέρνησης.

Επιστρέφει στο σπίτι του στην Εκάλη, άλλωστε, στις 27 Ιουνίου του 1996 ήταν προγραμματισμένη η έναρξη του 4ου συνεδρίου του ΠΑΣΟΚ. Η κατάσταση της υγείας του δεν ήταν καλή. Όλη η Ελλάδα περίμενε να μάθει εάν θα πήγαινε να μιλήσει αν θα έστελνε κείμενο ή θα άφηνε τα γεγονότα να εξελιχθούν χωρίς να παρέμβει.

Οι άνθρωποι που ήταν μαζί του το τελευταίο βράδυ του, στις 22 Ιουνίου, ήταν η σύζυγος του Δήμητρα και τα στελέχη του ΠΑΣΟΚ Τηλέμαχος Χυτήρης και Νίκος Αθανασάκης. Νωρίτερα τον είχαν επισκεφτεί ο Αντώνης Λιβάνης, ο γιος του Γιώργος Παπανδρέου με την τότε σύζυγό του Άντα και την εγγονή του Μαργαρίτα αλλά και οι καθηγητές ιατρικής και φίλοι του Δημήτρης Κρεμαστινός και Κώστας Στεφανής όπως επίσης και ο φυσικοθεραπευτής Μάκης Καρπαθίου. Μετά τις 9 το βράδυ στο σπίτι της οδού Αγράμπελης είχαν φύγει σχεδόν όλοι οι επισκέπτες παρέμειναν όμως οι Χυτήρης-Αθανασάκης, καθώς προετοίμαζαν το κείμενο παρέμβασης στο συνέδριο.

Λίγες ώρες αργότερα κατά τη 1:30 το ξημέρωμα η νυχτερινή νοσοκόμα που είχε αναλάβει να τον προσέχει βγήκε παγωμένη και με δάκρυα στα μάτια στο μπαλκόνι να ανακοινώσει το μοιραίο. Ο Ανδρέας Παπανδρέου, πέθανε μετά από οξύ ισχαιμικό επεισόδιο. Ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, στο άκουσμα της είδησης, επιστρέφει εσπευσμένα από τη Γαλλία όπου βρισκόταν για προσωπικούς λόγους. Μιλά με τα καλύτερα λόγια, με απόλυτο σεβασμό, για τον αντίπαλο του. Τις ημέρες εκείνες, διεξαγόταν το Εθνικό Συνέδριο της Νέας Δημοκρατίας, εις μνήμην του τηρήθηκε από τους βουλευτές και τα στελέχη ενός λεπτού σιγή. Ο τότε πρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας, Μιλτιάδης Έβερτ, μιλά για τον ηγέτη του ΠΑΣΟΚ με βαθιά συγκίνηση. Άλλωστε, όταν νοσηλευόταν τον είχε επισκεφθεί στο ΩΝΑΣΕΙΟ, λέγοντας ότι «πρώτα είμαστε άνθρωποι».

Στις 26 Ιουνίου κηδεύεται στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών, με τιμές εν ενεργεία αρχηγού κράτους. Εκατομμύρια άνθρωποι παρευρέθηκαν στην κηδεία του Ανδρέα Παπανδρέου. Εκφωνήθηκαν συνολικά 12 επικήδειοι λόγοι από Έλληνες και ξένους αξιωματούχους, με πρώτο αυτόν του πρωθυπουργού Κώστα Σημίτη και τελευταίο αυτόν του γιου του Ανδρέα Παπανδρέου και τότε υπουργού Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, Γιώργο. Παρευρέθησαν σχεδόν 100 πολιτικές προσωπικότητες από όλο τον κόσμο, πρωτοφανές για Έλληνα πολιτικό. Φόρο τιμής απέτισαν και ηγέτες από όλον τον κόσμο, όπως ο τότε Πρόεδρος των ΗΠΑ, Μπιλ Κλίντον και ο Γάλλος πρωθυπουργός Αλέν Ζιπέ.

Σπαρακτικός ο πόνος για την οικογένεια του. Απαρηγόρητη η σύζυγος του, Δήμητρα, τα παιδιά αλλά και η πρώην σύζυγος του, Μαργαρίτα. Το κλίμα βαρύ για όλους.

Στην ιστορία έμεινε και ο επικήδειος του Γιώργου Παπανδρέου, «πατέρα, άκουσες τα νέα…; Τρείς μέρες τώρα, εδώ στην Αθήνα, στην κοιτίδα του πολιτισμού, κάτω από τον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης, λαός έρχεται από παντού, από την Θράκη και την Μακεδονία, από την άκρη του Αιγαίου μέχρι τα Επτάνησα, από τις βουνοκορφές της Ηπείρου μέχρι τις πανέμορφες ακρογιαλιές της Πελοποννήσου, της ηρωικής Κρήτης και της μαρτυρικής Κύπρου. Έρχονται με πλοία, με αεροπλάνα, με κάθε τρόπο, πεζοί, ακόμα και σε αναπηρικές καρέκλες. Ηλικιωμένοι, σαν τις αιωνόβιες ελιές, και νέοι σαν την αυγή. Όλοι αυτοί έρχονται πατέρα, για να τιμήσουν ένα σπουδαίο άνθρωπο, όπως λένε, τον άνθρωπο που τους βοήθησε, τον άνθρωπο που αγάπησαν». Με σπασμένη φωνή στον επίλογο, ο πρώην πρωθυπουργός σημειώνει, «σε αγαπάμε, σε αγαπάμε όλοι που μαζευτήκαμε εδώ, σε αγαπάμε. Όλοι μας ορφανέψαμε σε αγαπάμε. Γεια σου πατέρα». Δίπλα του τα αδέρφια του Νίκος και Αντρίκος.

«Ο ηγέτης της Αλλαγής»

O Ανδρέας Παπανδρέου, υπήρξε ένας χαρισματικός ηγέτης, ένας ενθουσιώδης ρήτορας αλλά κυρίως ένας μεγάλος μεταρρυθμιστής που συγκρούστηκε με παραδοσιακούς μηχανισμούς εξουσίας. Οι ξένοι ηγέτες, όπως η Μάργκαρετ Θάτσερ, είχε πει πώς αν και δεν τον συμπαθούσε τον σεβόταν διότι ποτέ δεν έφυγε από Διάσκεψη Κορυφής της ΕΟΚ, χωρίς να πάρει κάτι για τη χώρα του, όπως χαρακτηριστικά είχε πει η Βρετανίδα πρωθυπουργός.

Στα πρώτα έργα και ημέρες της κυβέρνησης της «Αλλαγής» περιλαμβάνονται εκτεταμένες νομοθετικές παρεμβάσεις και μεταρρυθμίσεις. Δίνεται προτεραιότητα στην Εθνική συμφιλίωση, με Αναγνώριση Εθνικής Αντίστασης, συνταξιοδότηση των αγωνιστών, στην παραχώρηση άδειας επιστροφής στην Ελλάδα στους πολιτικούς πρόσφυγες του Δημοκρατικού Στρατού. Ιδρύεται το Εθνικό Σύστημα Υγείας φέρνοντας, για πρώτη φορά, σύγχρονη ιατρική περίθαλψη σε πολλές απομακρυσμένες περιοχές της χώρας.

Αναμορφώνεται η Παιδεία με την ίδρυση των ΤΕΙ. Νομιμοποιήθηκε ο πολιτικός γάμος, ενώ ο αναχρονιστικός θεσμός της «προίκας» που υποτιμούσε τη θέση της γυναίκας δίπλα στο σύζυγο της, σαν να είναι προϊόν συναλλαγής ο γάμος, καταργήθηκε. Η σύζυγος μπορούσε να διατηρήσει, αν ήθελε, το πατρικό της επώνυμο. Αναγνωρίστηκε το δικαίωμα στο συναινετικό διαζύγιο αλλά και τον περιορισμό των λόγων στον μη συναινετικό χωρισμό. Αναγνωρίστηκαν νομικά δικαιώματα και υποχρεώσεις στους ανηλίκους και η πλήρης ενοποίηση των δικαιωμάτων των εκτός γάμου παιδιών με τα δικαιώματα των γεννημένων σε γάμο.

Η γενοκτονία των Ποντίων τότε αναγνωρίστηκε, από το Ελληνικό κράτος. Δυναμώνοντας την εθνική φωνή του τόπου. Κατόπιν εισήγησης του τότε Πρωθυπουργού Ανδρέα Παπανδρέου, η Βουλή των Ελλήνων αναγνώρισε τη γενοκτονία το 1994 και ψήφισε την ανακήρυξη της 19ης Μαΐου ως «Ημέρας Μνήμης για τη Γενοκτονία των Ελλήνων στο Μικρασιατικό Πόντο».

Ο Ανδρέας Παπανδρέου γεννήθηκε στη Χίο τον Φεβρουάριο του 1919. Ήταν πολιτικός, πρόεδρος και ιδρυτής του ΠΑΣΟΚ. Η ιδρυτική του διακήρυξη (3 Σεπτεμβρίου 1974) συμπυκνώνεται στο τρίπτυχο «Εθνική Ανεξαρτησία – Λαϊκή Κυριαρχία – Κοινωνική Απελευθέρωση». Διετέλεσε πρωθυπουργός από τις 21 Οκτωβρίου 1981 έως 2 Ιουλίου 1989 και 13 Οκτωβρίου 1993 έως 18 Ιανουαρίου 1996. Πριν αναμειχθεί στην πολιτική, ήταν καθηγητής Οικονομικών στις ΗΠΑ και συγγραφέας. Ήταν γιος του Γιώργου Παπανδρέου και της Σοφίας Μινεΐκου.