Αλέξης Δαμιανός: Ένας ποιητής της εικόνας και πολυσχιδής καλλιτεχνική προσωπικότητα

Ο Αλέξης Δαμιανός ήταν ηθοποιός, σκηνοθέτης του θεάτρου και του κινηματογράφου, θεατρικός συγγραφέας, σεναριογράφος, θεατρικός, κινηματογραφικός και τηλεοπτικός παραγωγός. Πολυσχιδής καλλιτεχνική προσωπικότητα, κατέχει ξεχωριστή θέση στον ελληνικό κινηματογράφο για τις ταινίες του «…Μέχρι το πλοίο» (1966) και «Ευδοκία» (1971). Η κριτική τον χαρακτήρισε «σκηνοθέτη του σώματος, των ορμών και της ατομικής εξέγερσης».

• Γεννήθηκε στην Αθήνα στις 21 Ιανουαρίου 1921 και σπούδασε στη Δραματική Σχολή τού Εθνικού Θεάτρου. Την περίοδο της Κατοχής συμμετείχε στην Εθνική Αντίσταση μέσα από τις γραμμές του ΕΛΑΣ, στη Ρούμελη. Μαζί με ηθοποιούς όπως η Αλέκα Παΐζη και με επικεφαλής τον Γιώργο Σεβαστίκογλου ίδρυσε το Λαϊκό Θέατρο, με σκοπό να αναπτερώσει το ηθικό του κόσμου.Μετά την απελευθέρωση εντάχθηκε ως ηθοποιός στους «Ενωμένους Καλλιτέχνες» και σ’ αυτό τον θίασο πρωτοεμφανίστηκε ως συγγραφέας με το έργο «Το καλοκαίρι θα θερίσουμε» (1946). Τον επόμενο χρόνο συνεργάστηκε με το «Θέατρο Τέχνης» του Κάρολου Κουν και το 1948 ίδρυσε το «Πειραματικό Θέατρο», όπου ανάμεσα σε άλλα έργα παρουσίασε και τα δικά του «Το σπιτικό μου» και «Τ’ αγρίμια».

Ύστερα από ένα σημαντικό διάστημα αποχής από το θέατρο, επανεμφανίστηκε το 1961 με το θέατρο «Πορεία», στο οποίο παρουσίασε τα έργα του «Το ανοιχτό κλουβί» και «Το τελευταίο φθινόπωρο». Ως σκηνοθέτης και ηθοποιός συνεργάστηκε με τους θιάσους του Τζαβαλά Καρούσου, του Δημήτρη Παπαμιχαήλ και του Αλέκου Αλεξανδράκη. Το 1961 σκηνοθέτησε το θεατρικό του Αλέκου Γαλανού «Το σπίτι με τα κόκκινα φανάρια», με πρωταγωνίστρια τη Μαίρη Χρονοπούλου, το οποίο μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο με τον τίτλο «Τα Κόκκινα Φανάρια» και ήταν υποψήφιο για Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας.

Το 1965 ο Αλέξης Δαμιανός πρωτοεμφανίστηκε ως ηθοποιός στην ταινία μικρού μήκους του Παντελή Βούλγαρη και ακολούθησαν ρόλοι του στις ταινίες «Ο Φόβος» του Κώστα Μανουσάκη (1966), «Σύντομο Διάλειμμα» του Ντίνου Κατσουρίδη (1966), «Φρενίτις» του Γιάννη Χριστοδούλου, «Ναι μεν αλλά…» του Παύλου Tάσιου (1972), «Τον Καιρό των Ελλήνων» του Λάκη Παπαστάθη (1981), «Παρεξήγηση» του Δημήτρη Σταύρακα (1983), «Kαβάφης» του Γιάννη Σμαραγδή (1996), «Μιρουπάφσιμ» των Κόρρα/Βούπουρα, «Aίνιγμα» του Γιάννη Σολδάτου (1998) και «Τα Ρόδινα Ακρογιάλια» του Ευθύμη Χατζή.

Ο Αλέξης Δαμιανός στην ταινία «…Μέχρι το πλοίο» (1966)

Το 1966 γύρισε την πρώτη του ταινία με τίτλο «…Μέχρι το πλοίο», που εντυπωσίασε τους κριτικούς, όταν προβλήθηκε στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης με τη θεματική και τη «ματιά» της πάνω σε γεγονότα της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας. Η ταινία, σπονδυλωτή στη δομή της, βασίζεται σε δύο διηγήματα, το «Δαχτυλίδι» του Σπήλιου Πασαγιάννη (1921) και τη «Νανότα» του Γρηγόριου Ξενόπουλου (1916), και σ’ ένα λαϊκό τραγούδι που δεν κατονομάζεται. Αφηγείται την πορεία ενός αγρότη (τον υποδύεται ο ίδιος), που θέλει να φύγει μετανάστης στην Αυστραλία, από το χωριό του μέχρι το λιμάνι του Πειραιά. Κατά τη διάρκεια του οδοιπορικού γίνεται μάρτυρας τριών επεισοδίων, μέσα από τα οποία σκιαγραφείται η κοινωνική πραγματικότητα της εποχής. Η ταινία κέρδισε το βραβείο σκηνοθεσίας στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Ιβέρ το 1987.

Το 1971ο Αλέξης Δαμιανός έγραψε και σκηνοθέτησε την ταινία «Ευδοκία», που μαζί με τον «Θίασο» του Θόδωρου Αγγελόπουλου σηματοδοτούν την έναρξη του λεγόμενου Νέου Ελληνικού Κινηματογράφου. Η ταινία περιστρέφεται γύρω από τη σχέση ενός λοχία (Γιώργος Κουτούζης) και μιας νεαρής γυναίκας ελαφρών ηθών (Μαρία Βασιλείου), που γνωρίζονται σε μία ταβέρνα, ερωτεύονται και παντρεύονται. Δεμένοι με μία κοινή μοίρα που τους ορίζει, οι δυο εραστές εξεγείρονται ενάντια σε ένα πιο ισχυρό από αυτούς κοινωνικό σύστημα και συντρίβονται, όπως στην αρχαία τραγωδία. Η ταινία μπορεί να διακρίθηκε στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Θεσσαλονίκης το 1971 (η Μαρία Βασιλείου, κέρδισε το Α’ βραβείο γυναικείου ρόλου) και στο Φεστιβάλ της Ιβέρ (κέρδισε ένα ειδικό βραβείο), αλλά αντιμετώπισε προβλήματα με τη χουντική λογοκρισία. Μάλιστα, ο Δαμιανός μηνύθηκε από τον παραγωγό Τζέιμς Πάρις για διασυρμό του ελληνικού στρατού και καταδικάστηκε σε φυλάκιση έξι μηνών. Ένα από τα χαρακτηριστικά της ταινίας είναι το περίφημο ζεϊμπέκικο που συνέθεσε ο Μάνος Λοΐζος.

Έπειτα από πολύχρονη απουσία και ζώντας ως αγρότης στο κτήμα του στην Εύβοια, ο Αλέξης Δαμιανός γύρισε την τρίτη και τελευταία ταινία του, με τίτλο «Ηνίοχος». Ήρωάς της είναι ένας άντρας, που έχει ως είδωλο τον Ηνίοχο και ζει τα ιστορικά γεγονότα της πεντηκονταετίας, από το 1941 έως και το 1991.

Στην τηλεόραση, ο Δαμιανός εμφανίστηκε για πρώτη φορά στη δημοφιλή σειρά «Παράξενος ταξιδιώτης» (1971). Η σημαντική συνεισφορά του στη μικρή οθόνη ήταν η μεταφορά του μυθιστορήματος του Ιωάννη Κονδυλάκη «Ο Πατούχας», όπου έγραψε το σενάριο, σκηνοθέτησε και κράτησε ένα ρόλο. Το έργο προβλήθηκε από την ΕΡΤ το 1984.

Ο Αλέξης Δαμιανός πέθανε στις 4 Μαΐου 2006, σε ηλικία 85 ετών, ύστερα από μακροχρόνια προβλήματα υγείας. Ήταν παντρεμένος με την Άρτεμη Καπασακάλη (1937-2010), η οποία τον στήριξε πνευματικά και οικονομικά στο πολυσχιδές καλλιτεχνικό έργο του. Το ζευγάρι απέκτησε τρία παιδιά, τον Μάρκο, τον Πανίνο και τη Χριστίνα, η οποία πέθανε πριν από τους γονείς της.

sansimera.gr