Αμβρακικός κόλπος: Ο μεγαλύτερος ενιαίος υγρότοπος της χώρας (Photos)

Βόλτες με καΐκια και πριάρια, μαθήματα ψαρέματος και ορνιθοπαρατήρηση, διαδραστικά παιχνίδια και γαλήνιοι περίπατοι σε μια ολοκληρωμένη οικοτουριστική απόδραση.

• Από τη μια, η άγρια ζωή: ρινοδέλφινα σε εντυπωσιακά σάλτα, αμέτρητες θαλάσσιες χελώνες, καχύποπτοι αργυροπελεκάνοι που σε κρατούν σε απόσταση, αέρινοι ερωδιοί και κορμοράνοι, τοπικιστές γοβιοί, φυλακισμένοι κέφαλοι και ταξιδιάρικα χέλια. Από την άλλη, οι άνθρωποι: ιβαράδες, ψαράδες, αγρότες, ορνιθολόγοι, ιχθυολόγοι, εκπαιδευτικοί, φύλακες του Φορέα Διαχείρισης Αμβρακικού Κόλπου-Λευκάδας. Σε ένα τοπίο απόλυτα επίπεδο, γεμάτο νερό και λωρίδες γης.

Ο Αμβρακικός δεν είναι ένας υγροβιότοπος σαν όλους τους άλλους. Είναι Εθνικό Πάρκο από το 2008, μοιάζει με μικρογραφία της Μεσογείου και περιέχει τον μεγαλύτερο ενιαίο υγρότοπο της χώρας, που αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα χειμερινά καταφύγια υδρόβιων και παρυδάτιων πουλιών.

Ψάρεμα με τους ιβαράδες του συνεταιρισμού στη λιμνοθάλασσα Λογαρού. (Φωτογραφία: ΚΛΑΙΡΗ ΜΟΥΣΤΑΦΕΛΛΟΥ)

Ένα σύμπλεγμα 450 τ.χλμ., που δέχεται τα αλμυρά νερά και τα ψάρια του Ιονίου από ένα άνοιγμα 600 μ., το Στενό της Πρέβεζας, από όπου περνά η υποθαλάσσια σήραγγα του Ακτίου. Στα νότια είναι τα βουνά της Ακαρνανίας, στις βόρειες όχθες του όμως συντελείται το θαύμα: τρία ποτάμια –Λούρος, Άραχθος και ο μικρός Βωβός– παρασύρουν τις φερτές ύλες, κοντράρονται με τους νοτιάδες, φτιάχνουν λουρονησίδες κι εκείνες, με τη σειρά τους, είκοσι λιμνοθάλασσες. Μια έκταση με πυρήνα 70 τ.χλμ. (συνολικά το υγροτοπικό σύστημα είναι γύρω στα 150 τ.χλμ), χωρισμένη σε ζώνες προστασίας ανάλογα με το οικοσύστημα –λουρονησίδες, υφάλμυρους βάλτους, δέλτα, υγρολίβαδα, παραλίμνια δάση, καλαμιώνες– και σε φυσικά ιχθυοτροφεία, που τρέφουν γενιές και γενιές Αρτινών και Πρεβεζάνων. Και πάνω από 250 ειδών πουλιών, τα 78 εκ των οποίων είναι μόνιμοι κάτοικοι.

ΑΡΜΟΝΙΚΗ ΣΥΝΥΠΑΡΞΗ

«Ο πελεκάνος τρώει υποδεέστερα ψάρια, το δελφινάκι όμως επιλέγει ό,τι κι εσείς», μας λέει ο Γιάννης Γιοβάνος καθώς ξανοιγόμαστε με το καΐκι του από την Πρέβεζα προς τον κόλπο. «Αν κάτσεις και τα παρατηρήσεις, θα δεις ότι λειτουργούν όπως εμείς. Παίζουν, ψαρεύουν, σχετίζονται μεταξύ τους και μ’ εμάς κατά τα κέφια τους. Δεν θα ξεχάσω ποτέ έναν αρσενικό που χήρεψε και επί έναν χρόνο γυρόφερνε μοναχός του, ενώ είναι πολύ συντροφικά πλάσματα. Κάποια στιγμή, δειλά δειλά, μπήκε σε μια άλλη οικογένεια». Τα δελφίνια του Αμβρακικού υπολογίζονται στα 150 άτομα. Ο Γιάννης Γιοβάνος, ως ψαράς, αλιεύει για τα προς το ζην, αλλά είναι και ένας από τους πρώτους ανθρώπους στην Ελλάδα που ασχολήθηκαν με τον αλιευτικό τουρισμό. Η εκδρομή με το καΐκι του περιλαμβάνει μάθημα ψαρέματος με καλάμι, σνόρκελινγκ, παιχνίδι με τα δελφίνια, αλλά και καθάρισμα και τηγάνισμα των ψαριών εν πλω, το οποίο ακολουθεί το ωραιότερο τραπέζι στη μέση της θάλασσας. Τα δελφίνια, ως γνωστόν, καταστρέφουν ψαριές και δίχτυα. «Αν βγεις στη θάλασσα πριν φέξει, μειώνεις πολύ τις πιθανότητες να σου πειράξουν τα δίχτυα. Φτάνεις πριν από τα δελφίνια και τις χελώνες. Εδώ συμβιώνουμε, ο Αμβρακικός δεν ανήκει σε κανέναν αποκλειστικά. Κάποτε δεν τα συμπαθούσα· τώρα όμως που τα παρατηρώ, τα αγαπώ».

Ο καπετάνιος είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα της ζωής εδώ. Άνθρωποι και άγρια φύση συμβιώνουν με ειλικρινή αλληλοσεβασμό. Τα οικοσυστήματα δείχνουν ανέγγιχτα, παρότι οι άνθρωποι εκμεταλλεύονται τον φυσικό πλούτο της περιοχής. Υπάρχει μέτρο, έννοια για το οικοσύστημα και θαυμασμός για τα πλάσματά του. Ωστόσο, ο Αμβρακικός υποφέρει από ανοξία (έλλειψη οξυγόνου), όπως και οι περισσότερες κλειστές θάλασσες παγκοσμίως, ένα φυσικό μεν φαινόμενο, που όμως επιδεινώνεται από την ανθρώπινη παρέμβαση.

Αυτή η συνύπαρξη μετράει αιώνες ζωής. Οι άνθρωποι ζουν με και από τον Αμβρακικό εδώ και πολλούς αιώνες. Το μαρτυρούν τα ψηφιδωτά που εντοπίστηκαν στη Νικόπολη, στη βασιλική Δουμετίου του 6ου αιώνα, όπου απεικονίζονται ψάρια, μαλάκια και ψαράδες επί το έργον. Σήμερα, από αυτόν τον πλούτο ζουν τα πουλιά, οι ψαράδες της θάλασσας που βγάζουν τελάρα από ονομαστές κουτσομούρες, σαρδέλες και γαρίδες (τη γνωστή γάμπαρη) και οι ιβαράδες των λιμνοθαλασσών μέσω των συνεταιρισμών τους. Στα φυσικά ανοίγματα των λουρονησίδων, από όπου μπαινοβγαίνουν νερά και ψάρια, στήνονται τα παραδοσιακά ιβάρια. Όταν τα ψάρια γεννούν, ο γόνος εισχωρεί στις λιμνοθάλασσες, που έχουν πιο ζεστά νερά, και μεγαλώνει εκεί. Όταν μεγαλώσει και επιχειρήσει να βγει, δεν χωράει να περάσει. Εγκλωβίζεται σε μεγάλους κλωβούς και αλιεύεται εύκολα με απόχη.

Φλαμίνγκο στη Λογαρού. Με τον παραμικρό θόρυβο σηκώνονται σε απίθανους αεροδυναμικούς σχηματισμούς. (Φωτογραφία: ΚΛΑΙΡΗ ΜΟΥΣΤΑΦΕΛΛΟΥ)

«Οι ψαράδες σέβονται τα πουλιά. Είναι ευαισθητοποιημένοι πια και καταλαβαίνουν πως μόνο αν επιβιώσει το οικοσύστημα θα επιβιώσουν και εκείνοι, όπως τόσες χιλιάδες χρόνια. Μόνο με τις όφιες, τους κορμοράνους δηλαδή, τα βάζουν, που τα προηγούμενα χρόνια ήταν οι κύριοι ανταγωνιστές τους στο ψάρεμα. Η αλήθεια είναι ότι ο αριθμός τους είχε αυξηθεί υπερβολικά. Μέχρι που ήθελαν να τους επικηρύξουμε… Τελικά, ο πληθυσμός τους ήρθε σε φυσιολογικά νούμερα μόνος του και αυξήθηκαν οι λαγγόνες», μας λέει ο Σπύρος Κώνστας, ιχθυολόγος του Φορέα Διαχείρισης. «Οι αργυροπελεκάνοι επίσης αυξάνονται. Είναι είδος απειλούμενο παγκοσμίως και εδώ έχουμε πλέον δύο αποικίες, μία στη Λογαρού και μία στο Τσουκαλιό. Σε ελληνικό έδαφος φωλιάζουν σε ελάχιστες περιοχές», συμπληρώνει. Παρατηρούμε τους ψαράδες των λιμνοθαλασσών να σβήνουν τις μηχανές στα πριάριά τους όταν πλησιάζουν στις αποικίες των αργυροπελεκάνων και να προωθούνται μόνο με τη φουρκάτα, το ιδιότυπο καλαμένιο κουπί που βυθίζεται στον λασπώδη βυθό.

ΚΙΒΩΤΟΣ ΖΩΗΣ

Η περιήγησή μας ξεκίνησε στις επτά το πρωί στο ανάχωμα της Πέτρας, στις πλημμυρικές ζώνες του ποταμού Λούρου. Μες στη μυστηριακή ομίχλη και στην απόλυτη σιωπή, η υγρασία ξεπερνούσε το 90%. Μαζί με τον Σπύρο Κώνστα και τον φύλακα Κώστα Φλούδα, είδαμε βαρκάρηδες να ισορροπούν στις μικροσκοπικές τους βάρκες και παρατηρήσαμε πουλιά με το τηλεσκόπιο από το παρατηρητήριο. Μάθαμε για τις 24ωρες περιπολίες τους, τους λαθροκυνηγούς και τις διώξεις που τους ασκούν και εντυπωσιαστήκαμε από την καλή σχέση που έχει ο φορέας με τους ψαράδες.

Δυτικά του αναχώματος είναι οι λιμνοθάλασσες της Πρέβεζας –Τσοπέλι, Μάζωμα, Πωγωνίτσα, Μαργαρώνα–, ωστόσο η μαγεία βρίσκεται στα ανατολικά. Εδώ μαθαίνεις να κάνεις ησυχία μην τρομάξεις τους σπάνιους αργυροπελεκάνους που κλωσούν τα αυγά με τα πόδια κι αν πετάξουν απότομα, μπορεί να τα σπάσουν. Μαθαίνεις ότι τα φλαμίνγκο είναι ροζ γιατί τρώνε πολλή γαρίδα και, όταν σταματάς με το αυτοκίνητο πλάι τους, τα βλέπεις να ξεσηκώνονται στον ουρανό σε έναν απίθανο ροζ σχηματισμό. Περιηγείσαι σε έναν απόλυτα γαλήνιο τόπο, στους χωματόδρομους που τρέχουν πλάι στις λιμνοθάλασσες, και ακούς ένα κρώξιμο από τη μια, ένα πλατσούρισμα από την άλλη, μια μάχη που δίνεται μέσα στο νερό. Παρατηρείς στα πόσα δευτερόλεπτα αντιλαμβάνεται την παρουσία σου το κάθε πλάσμα. Μαθαίνεις να βαδίζεις προσεκτικά: τα όρια είναι ασαφή, δεν ξέρεις τι είναι θάλασσα, τι λίμνη και τι ποταμός, τι είναι στέρεη γη και τι τρέσα από όστρακα και λάσπη που θα υποχωρήσει από το βάρος σου.

Λίγο πριν ο ήλιος δύσει, αγνάντεμα από τη λιμνοθάλασσα Τσουκαλιό. (Φωτογραφία: ΚΛΑΙΡΗ ΜΟΥΣΤΑΦΕΛΛΟΥ)

Υπάρχουν επίσης λίγα αγροκτηνοτροφικά χωριά, σαν τη Στρογγυλή, τη Βίγλα και την Ανέζα, που μοιάζουν να ζουν σε έναν άλλο, απροσδιόριστο χρόνο. Οδηγώντας πλάι στο νερό, χαζεύοντας το απερίγραπτο τοπίο που σχηματίζουν οι λιμνοθάλασσες της Ροδιάς και Τσουκαλιό –το σημαντικότερο σύμπλεγμα του υδροβιότοπου–, φτάνεις στη βυζαντινή Παναγία Ροδιάς. Στο εσωτερικό της οι τοιχογραφίες που έφτιαξαν τον 19o αιώνα Σαμαρινιώτες ζωγράφοι είναι εντυπωσιακές, με έντονα χρώματα, ασυνήθιστους αγίους και σκηνές από το Ευαγγέλιο.

Μαζί με τον φύλακα Γιάννη Γεροκώστα πλεύσαμε μέσα στον βάλτο της Ροδιάς: έναν απέραντο καλαμιώνα, που θεωρείται από τους μεγαλύτερους της Ευρώπης και δεν χορταίνεις να τον κοιτάζεις. Είναι τόσο πυκνός, που τα περάσματα συχνά κλείνουν και οι βαρκάρηδες αναγκάζονται να σηκώνουν τα πριάρια στα χέρια.

Στη λιμνοθάλασσα Στρογγυλή, οδηγώντας πάνω στη λουρονησίδα που ξεκινά από το λιμανάκι της Σαλαώρας, είδαμε τις παραλίες των ντόπιων, εντοπίσαμε το μοναδικό καλαμένιο διβάρι και μάθαμε πόσο δύσκολο είναι να το συντηρήσεις: η πλεκτή καλαμωτή, όσο όμορφη και αν είναι, θέλει ειδικούς τεχνίτες, που εκλείπουν, και έως και δύο φορές τον χρόνο συντήρηση, οπότε η αντικατάσταση με αλουμινένιες και τσιμεντοκολόνες είναι αναπόφευκτη.

Ο δρόμος που οδηγεί στην Κορωνησία είναι άκρως κινηματογραφικός. Ένα στενό κορδόνι, 7 χλμ., που κατασκευάστηκε τη δεκαετία του 1970 και έκανε το λιμανάκι στεριά. Πριν ήταν ένα από τα 7 Κορακονήσια του Αμβρακικού. Σήμερα είναι το κεντρικό και πιο ανεπτυγμένο χωριό με τον άναρχο οικισμό και την αναστηλωμένη Παναγία του 19ου αιώνα. Εδώ συναντήσαμε ψαράδες του Αμβρακικού να πλέουν στη θάλασσα με καΐκια. Μας μίλησαν για την ενδημική γάμπαρη και το γαμπαρόδιχτο που την εγκλωβίζει, για την ιδιαίτερη γεύση και το μεγάλο της μέγεθος, που οφείλονται στη διπλάσια ποσότητα πλαγκτόν που έχει ο Αμβρακικός έναντι των ελληνικών θαλασσών.

Οι Κορωνησιώτισσες φημίζονται ως οι καλύτερες διχτούδες στην περιοχή. (Φωτογραφία: ΚΛΑΙΡΗ ΜΟΥΣΤΑΦΕΛΛΟΥ)

Είδαμε την Ιφιγένεια Καφέ και τη Βιβή Πολύζου να αρματώνουν τα δίχτυα – λέγεται πως οι Κορωνησιώτισσες είναι οι καλύτερες διχτούδες και γι’ αυτό τους φέρνουν τα δίχτυα για μαντάρισμα ακόμα και από την Πρέβεζα. Μπήκαμε για ψάρεμα μαζί με τους ιβαράδες του συνεταιρισμού, που εκμεταλλεύεται τη Λογαρού. Οι ίδιοι μας έδειξαν πώς λειτουργούν τα ιβάρια, πώς φτιάχνουν το περίφημο αυγοτάραχο τον Αύγουστο, πώς ψαρεύουν με τα καλαμίδια και πώς συλλογικά με τα δίχτυα. Κάνουν εικοσιτετράωρες βάρδιες για να αποτρέπουν τους λαθραλιείς και ψαρεύουν τις εποχές που επιτάσσει η φύση, οπότε η παραγωγή τους είναι πάντα αμφίβολη. Μας μίλησαν για τον κέφαλο, που τον ανοίγουν, τον παστώνουν για να γίνει «πετάλι», αλλά και για το χέλι, τον εκλεκτό μεζέ της περιοχής, το οποίο επιτρέπεται να αλιεύσουν μόνο οι ιβαράδες. Οι ίδιοι το καπνίζουν μπροστά στο τζάκι, περνώντας το στο καλάμι.

ΟΞΥΡΡΥΓΧΟΙ ΚΑΙ ΟΙΚΟΔΡΑΣΕΙΣ

Στο Ψαθοτόπι παράγεται με παραδοσιακές μεθόδους το μοναδικό χαβιάρι της Ελλάδας. Ο οξύρρυγχος είναι είδος προς εξαφάνιση, η αλιεία του έχει απαγορευτεί και μόνο οι φάρμες με ειδική άδεια επιτρέπεται να παράγουν το εκλεκτό προϊόν. Στις εγκαταστάσεις της εταιρείας Thesauri Caviar ζουν ψάρια όλων των μεγεθών μέσα σε τεράστιες δεξαμενές, με διαρκώς εναλλασσόμενο φρέσκο νερό – μπορούν να φτάσουν και τα 200 κιλά, ενώ ζουν γύρω στα 100 χρόνια. Η ώριμη ηλικία για να πάρεις το εκλεκτό έδεσμα είναι από τα δέκα χρόνια και πάνω.

Εδώ οι οξύρρυγχοι παρακολουθούνται και διαχωρίζονται ψάρι ψάρι, αφού εξεταστούν. Τα πάντα γίνονται με τα χέρια, ακόμα και η τοποθέτηση του χαβιαριού στη συσκευασία. Τα ψάρια εξετάζονται με υπέρηχο και τα αυγά τους αφαιρούνται χειρουργικά, υπό αυστηρούς κανονισμούς. Τα επόμενα χρόνια μάλιστα, αν χρειαστεί, μπορεί να γίνεται και αληθινή καισαρική, ώστε ο οξύρρυγχος να παραμένει στη ζωή και μετά την επέμβαση.

Ύπεροχη εμπειρία είναι η πλεύση με την Trekking Hellas στο ρέμα του Βωβού στην Κόπραινα ή στο Δέλτα του Αράχθου. (Φωτογραφία: ΚΛΑΙΡΗ ΜΟΥΣΤΑΦΕΛΛΟΥ)

Ανατολικά απλώνεται μια τεράστια έκταση με πορτοκαλεώνες και καλλιέργειες ακτινίδιου. Εκεί είναι και το Δέλτα του Αράχθου, στο οποίο όμως δεν υπάρχει πρόσβαση από τη στεριά. Στη λιμνοθάλασσα Κόφτρα – Παλιομπούκα, αντίθετα, φτάνεις εύκολα και οι επίπεδες εκτάσεις σε συνεπαίρνουν. Οι αλλεπάλληλες λουρονησίδες γύρω αιχμαλωτίζουν το βλέμμα, τα ποώδη αλμυρίκια είναι παντού και το φθινόπωρο κάνουν το τοπίο κατακόκκινο. Το ίδιο συμβαίνει και στην Κόπραινα, όπου συνήθως τελειώνει η περιήγηση. Εδώ μπορείς να απολαύσεις μια ιδιαίτερη, γαλήνια βόλτα, αφού η Trekking Hellas Tzoumerka διαθέτει κανό και οδηγούς για πλεύση στο ποτάμι και στη θάλασσα. Εδώ βρίσκεται και το ΚΠΕ Αράχθου, με τους άξιους εκπαιδευτικούς, που δημιουργούν και προβάλλουν κατατοπιστικά βίντεο, οργανώνουν παιχνίδια γνωριμίας με την άγρια ζωή του Αμβρακικού, δίνουν αξιόλογες πληροφορίες στο μικρό μουσείο και μυούν τους επισκέπτες στην ορνιθοπαρατήρηση. Η Κόπραινα ήταν λιμάνι της Άρτας μετά την απελευθέρωση και μέχρι τη δεκαετία του 1940. Τα αναστηλωμένα κτίρια που θα δείτε σήμερα φιλοξενούσαν τελωνείο, ξενοδοχείο, καφενείο, αποθήκες. Τα εμπορεύματα μεταφέρονταν με βαγονέτα στις μαούνες και από εκεί στα βαπόρια. Γι’ αυτό και στη γλώσσα στεριάς που εισχωρεί στη θάλασσα λειτουργεί ακόμη ο φάρος του 1907, που προστάτευε τα πλοία από τα αβαθή. Είναι προσβάσιμος με τα πόδια (η διαδρομή διαρκεί περίπου 15 λεπτά), στεγάζει μια ευσύνοπτη ενημερωτική έκθεση και τις πρωινές ώρες τον συντηρούν δύο φαροφύλακες.

Ο πέτρινος φάρος της Κόπραινας. (Φωτογραφία: ΚΛΑΙΡΗ ΜΟΥΣΤΑΦΕΛΛΟΥ)

Όταν πέσει το σούρουπο, έπειτα πάντα από ένα εκρηκτικό ηλιοβασίλεμα, ο φάρος ανάβει και στέλνει τις αναλαμπές του σε απόσταση 5 ναυτικών μιλίων. Η υγρασία σε όλο το σύμπλεγμα ανεβαίνει πάλι στο 90% και τεράστια κουνούπια γυροφέρνουν πάνω από το κεφάλι σου σε σμήνη. Συνεχίζεις να κάνεις σιωπή για να ακούσεις τον Ήταυρο, το «θεριό του βάλτου» όπως αποκαλείται, τον σπάνιο μοναχικό ερωδιό που καμουφλάρεται στους καλαμιώνες του Αμβρακικού όλο τον χρόνο και βγαίνει για να τραφεί μόνο τη νύχτα. Μέσα στα απόκοσμα μουγκρητά του, βλέπεις τα φωτάκια της Ακαρνανίας απέναντι και νιώθεις γαλήνη και μυστήριο την ίδια στιγμή. Αλλά η νύχτα τώρα ξεκινά στα ταβερνάκια με τους εκλεκτούς μεζέδες, που αποτελούνται μόνο από τοπικά εδέσματα. Ο Αμβρακικός προσφέρει και μαθήματα και απολαύσεις. Και ένα από τα ωραιότερα και πιο πλήρη οικοτουριστικά ταξίδια.

ΜΕΤΑΒΑΣΗ

• Η Κορωνησία, ως κέντρο της περιοχής, απέχει 370 χλμ. από την Αθήνα (κόστος για διόδια και βενζίνη: 150 ευρώ με την επιστροφή) και 330 χλμ. από Θεσσαλονίκη (κόστος: 85 ευρώ με την επιστροφή). Ενδεικτικά, το Μενίδι απέχει από την Κορωνησία 40 χλμ.

Όλγα Χαραμή – kathimerini.gr