Ελένη Θωμά: «Α, ρε μαμά» – Το πρώτο πεζογραφικό της βιβλίο

Το πρώτο πεζογραφικό βιβλίο της Ελένης Θωμά «Α, ρε μαμά», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Άπαρσις», πρώτο μα όχι πρωτόλειο, εντυπωσιάζει με την καθαρή σκέψη, τη στέρεη δομή, την ώριμη γραφή. Σύμφωνα με τη φιλόλογο Μαρία Φραγκιαδάκη, ο λόγος, ζεστός και ανεπιτήδευτα οικείος, κυλά απολαυστικός, δημιουργώντας στον αναγνώστη την αίσθηση πως η συγγραφέας τον εμπιστεύεται, πως τον κάνει συμμέτοχο σε μία ενδιαφέρουσα ιστορία ζωής.

• Η Άννα, κεντρική ηρωίδα και αφηγήτρια, βιώνει τη ρουτίνα του γάμου και τις βίαιες ανατροπές της οικονομικής κρίσης. Συνειδητοποιεί ωστόσο ότι κάτι βαθύτερο την κατατρύχει. Και καταφεύγει σε ψυχολόγους, για να μπορέσει να επαναπροσδιορίσει τη σχέση με τον άνδρα της και να αντέξει τον ξενιτεμό των παιδιών της.

Βασικό θέμα λοιπόν του μυθιστορήματος η πορεία της προς το φως, μέσα από μια οδυνηρή ψυχοθεραπευτική διαδρομή. Όμως, ψάχνοντας τον εαυτό της, η πρωταγωνίστρια μπαίνει στη ζωή της μάνας της και πέφτει πάνω σε ένα ανομολόγητο μυστικό. Αποφασισμένη, ρίχνεται στην αναζήτηση της αλήθειας, με απίστευτη επιμονή, αν και δεν λείπουν οι φόβοι και τα μεγάλα διλήμματα. Έχει όμως στο πλευρό της την οικογένειά της και τους ψυχοθεραπευτές. Κι επειδή η μάνα δεν μπορεί να μιλήσει, νεκρή ούσα, μιλούν γι’ αυτήν συγγενείς, χωριανοί, φίλες. Έτσι, σε ρόλο πρωταγωνιστικό η ορεινή Ήπειρος της φτώχειας και της μετανάστευσης, του τότε και του τώρα. Μια ιδιόμορφη ανθρωπογεωγραφία, με το αξιακό της σύστημα, τους οικογενειακούς κώδικες τιμής, και κυρίως με τη «συνωμοσία της σιωπής» τείχος αδιαπέραστο.

Ανίερη τυμβωρυχία μοιάζει ετούτη η αναμόχλευση, αλλά η ηρωίδα θεωρεί χρέος το καθάρισμα του ονόματος της μάνας και τον εξαγνισμό ενός άγους. Κι ακόμα, την απόδοση δικαιοσύνης, αφού μια βαριά αξεδιάλυτη υπόθεση φορτώθηκε όλη στις τρυφερές πλάτες του τότε μικρού κοριτσιού, της Στέλλας, που την κουβαλούσε ισοβίως σαν ένα ασήκωτο βάρος ενοχής, ντροπής και πόνου, έστω και αν βρήκε το κουράγιο να προχωρήσει τη ζωή του. Καθώς, λοιπόν, η κόρη αναζητεί τα άγνωστα χνάρια της μητέρας σε τόπους της παιδικής ηλικίας και καταγωγής, ξεθάβονται προγονικά μυστικά και αμαρτήματα. Ανασηκώνοντας το βαρύ πέπλο της σιωπής, αποκαλύπτεται μια τραγική βρεφοκτονία. Μια ιστορία με αρκετά αρχετυπικά στοιχεία. Στη μικρή κλειστή κοινωνία, μια ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη κι ένας φόνος με πολλά ερωτηματικά σκεπάζονται για χρόνια με παράξενη σιωπή. Τώρα βγαίνουν στο φως με χάσματα, αντιφάσεις, πισωγυρίσματα και ανατροπές, με καταβυθίσεις σε μνήμες δυσάρεστες. Και καθώς όλα μετακυλύονται σαν ρευστό τοπίο, πάντα κάτι αινιγματικό παραμονεύει.

Το μυθιστόρημα «Α, ρε μαμά…», με χρονικό ορίζοντα τα μετεμφυλιακά κυρίως χρόνια (δεκαετία του ’50) έως και την πρόσφατη οικονομική κρίση, είναι έργο πολυεπίπεδο. Μέσα από τρεις γενιές γυναικών ανοίγεται ένα παράθυρο και στον χωροχρόνο της μεγάλης ιστορίας, με «μικροδιηγήσεις» αυθεντικών μαρτύρων.

Έτσι, η πολυπρόσωπη αφήγηση, με τη γλωσσική ποικιλομορφία, μοιάζει με πολυφωνικό ηχείο μνήμης. Διασταυρώνονται δηλαδή πολλές και διαφορετικές φωνές, αφού οι ήρωες, που δεν είναι φερέφωνα της συγγραφέως, μιλούν τη δική τους προσωπική γλώσσα. Κι ακόμα, μια αφήγηση κινηματογραφικής ροής με στοιχεία ντοκιμαντέρ, γοργό ρυθμό, εκτεταμένη χρήση διαλόγου και μονολόγου, πολλές εναλλαγές, παραστατικές σκηνογραφικές περιγραφές εσωτερικού και εξωτερικού χώρου και ενδιαφέρουσα εικονοποιία.

Το κοινωνικό αυτό μυθιστόρημα είναι επίσης έργο γενναιότητας και βαθιάς ανθρωπιάς. Η Ελένη Θωμά δεν φλυαρεί, ψευτοφιλοσοφώντας. Αναδεικνύει αλήθειες μέσα από αποφθεγματικές φράσεις και σοβαρές ψυχαναλυτικές ερμηνείες. Προβάλλει αντινομίες που διέπουν τη ζωή και τονίζει πως δεν υπάρχουν εύκολα συμπεράσματα. Δεν κάνει επιπόλαιες υποδείξεις, δεν καταδικάζει, μα ούτε δίνει αβασάνιστα συγχωροχάρτι. Με παρρησία και σοβαρότητα, εκφέρει λόγο καταγγελτικό για τις στημένες δικαστικές αποφάσεις, τη γάγγραινα της γραφειοκρατίας, τους ωμοφαγικούς δημοσιογράφους-δικαστές. Με γλώσσα απλή κι αφτιασίδωτη, δηλώνει τόσο την αγωνία της για τα τεκταινόμενα της εποχής όσο και τα φιλάνθρωπα αισθήματά της. Δεν λείπει βέβαια και κάποια λυρικότητα στην απόδοση ψυχικών καταστάσεων που συχνά εναρμονίζονται με το μελαγχολικό ηπειρώτικο τοπίο.

Μυθιστόρημα δραματικής πλοκής και ρεαλιστικής γραφής το «Α, ρε μαμά…». Την καρδιά του όμως αποτελεί, νομίζω, ένα ηθικό ζήτημα. Το «όλα στο φως» είναι μια διαδικασία εξαιρετικά επώδυνη. Ο δρόμος προς την κάθαρση δύσκολος και δαιδαλώδης. Οι συνεχείς διαδρομές από το παρόν στο παρελθόν και αντίστροφα, ένα ταξίδι στον χώρο και τον χρόνο, μοιάζουν με πορεία από την άγνοια στη γνώση∙ με ταξίδι μυητικό στην αλήθεια. Ωστόσο, κάποια ερωτήματα, και μετά από μια πείσμονα δεκαετή αναζήτηση, παραδίδονται αναπάντητα στη λυτρωτική λήθη. Όπως η ζωή πάντα κρατάει τα αινιγματικά της μυστικά, έτσι και η λογοτεχνία. Ένα αίνιγμα και κείνη η κλαδευτήρα κάτω από το στρώμα.

ΑΠΕ-ΜΠΕ