Ηρακλής Φίλιος: «Ο Άλλος, ο απόλυτα Άλλος, ο Χριστός»

«Σ’ ολόκληρο το ευαγγέλιο ο λόγος του Χριστού είναι σαφής. Από το πως τοποθετούμαστε απέναντι στον Θεό Δημιουργό, αλλά και απέναντι στον συνάνθρωπο. Κι αυτά δεν είναι ξένα μεταξύ τους.

• Εξάλλου, ο Επιμενίδης το είχε πει∙ είμαστε γένος του Θεού. Το ευαγγέλιο της Κυριακής αναφέρεται στην παραβολή του Καλού Σαμαρείτη (Λουκ. 10, 25 – 37). ‘’Να αγαπήσεις Κύριο τον Θεό σου με όλη  την καρδιά σου και με όλη την ψυχή σου και τον πλησίον σου όπως τον εαυτό σου’’ (Λουκ. 10, 27). 

Όταν ο νομικός ρώτησε τον Χριστό ποιος είναι ο πλησίον, Εκείνος διηγήθηκε μία παραβολή. Σύμφωνα με αυτήν κάποιος που έπεσε θύμα ληστών αφέθηκε στον δρόμο μισοπεθαμένος. Πέρασε από εκεί ένας ιερέας κι ένας Λευίτης, αλλά δεν τον φρόντισαν. Εκείνος που ενδιαφέρθηκε ήταν ένας Σαμαρείτης. Και οι δύο πρώτοι προέρχονταν από το ιουδαϊκό ιερατείο και θα περίμενε κάποιος να δείξουν φιλανθρωπία προς τον τραυματισμένο. Ο Σαμαρείτης όμως ήταν διαφορετικός. Αυτός έγινε ο πλησίον.

Ο Θεός βρίσκεται σε σχέση με τον κόσμο, την δημιουργία, τον άνθρωπο, την κτίση, τα πάντα. Κοινωνεί με τον άνθρωπο. Η κοινωνία αυτή είναι σχέση ύπαρξης, είναι το πώς του Θεού, όχι σχέση ουσίας. Αυτή η κοινωνία είναι πολύ σημαντική. Ο άνθρωπος δεν βρίσκεται μόνος. Κοινωνεί με τον άλλον. Ο Husserl αναφερόμενος στην υπερβατική διυποκειμενικότητα, αφήνει τον όρο ‘’άτομο’’ (Leibniz) και υιοθετεί τον όρο ‘’πρόσωπο’’. Και για τον Husserl ‘’το πρόσωπο συσχετίζεται με την κοινωνία’’. Ο τρόπος του προσώπου είναι ο τρόπος της ύπαρξης, της κοινωνίας. Εδώ, προηγείται η ύπαρξη (πρόσωπο) και ακολουθεί οποιαδήποτε κατεύθυνση των συμπαρομαρτούντων της ύπαρξης. Μήπως, οι Πατέρες δεν αναφέρονται στην έννοια του προσώπου με εμφαντικό τρόπο; Το άτομο δεν τέμνεται παραπέρα (ά- τομο). Το πρόσωπο όμως βρίσκεται σε κοινωνία. Αναφέρει την ύπαρξη του σε μία σχέση, σε μία διαλεκτικής φύσεως κατάσταση. Το πρόσωπο ετυμολογικά στρέφεται προς κάποιον άλλον. Προς κάποιον που έχει απέναντι, δίπλα του, οπουδήποτε. Πάντως στρέφεται. Το άτομο δεν στρέφεται κάπου. Η κοινωνία του ατόμου είναι η κοινωνία της ύπαρξης του υπό όρους αυτοαναφορικότητας. Το πρόσωπο κοινωνεί. Δείτε για παράδειγμα τη σχέση των τριών προσώπων της Αγίας Τριάδος. Ο Ιωάννης Δαμασκηνός με χορευτικές κινήσεις αναφέρεται στη σχέση αυτή των τριών προσώπων. 

Ο ιερέας και ο Λευίτης της παραβολής δεν τοποθετούνται απέναντι στον τραυματισμένο της παραβολής. Αδιαφορούν. Δεν τον αντιμετωπίζουν ως εικόνα Θεού και δεν ‘’τελειώνουν’’ τη σχέση αυτή μαζί του με χαρισματική διάθεση, ως καρπό της χάριτος του Αγίου Πνεύματος. Μένουν στον εαυτό τους. Μένουν στο άτομο τους. Δεν κοινωνούν το πρόσωπο, δεν κοινωνούν την ύπαρξη, δεν λειτουργούν τη σχέση, τον Θεό. Ο Θεός, για μία ακόμη φορά, απουσιάζει από ανθρώπους του ιερατείου. Κι έρχεται ένας ξένος, ένας Σαμαρείτης και γίνεται φιλάνθρωπος, ελεήμων και φιλοξενεί στην ύπαρξη του τον τραυματισμένο, εθνικά εχθρό του.

Η φιλοξενία του άλλου, για τον χριστιανό είναι απροϋπόθετη. Ο χριστιανός φιλοξενεί έναν άλλον, τον απόλυτα άλλον. Αν και ο Levinas συσχετίζει τον Άλλον με την μεταφυσική, ο λόγος του είναι άκρως λόγος ευαγγελικός. ‘’Δεν μπορεί αν υπάρξει «γνώση» του Θεού αποχωρισμένη από τις σχέσεις με τους ανθρώπους’’. Ο Derrida μάλιστα κάνει λόγο για απροϋπόθετη φιλοξενία. Υπάρχει όμως μία καθοριστική διαφοροποίηση μεταξύ αριστερών ιδεολογιών και ορθόδοξου ανθρωπισμού, όσον αφορά την αντίληψη περί του ανθρωπίνου προσώπου. Οι αριστερές ιδεολογίες, ο δυτικός ανθρωπισμός εν γένει, αντιμετωπίζει τον άνθρωπο με κριτήρια κοινωνικά εναρμονισμένα στο άρμα της αρετής. 

Ο ορθόδοξος ανθρωπισμός δεν βλέπει την αρετή ως κατακλείδα του ανθρωπίνου προσώπου, αλλά τον Χριστό. Είναι το πρόσωπο του Θεανθρώπου που σημαίνει την αρετή, νοηματοδοτεί την αρετή, της δίνει αξία. Έτσι, ενώ για τον δυτικό ανθρωπισμό κι οποιονδήποτε ανθρωπισμό που εμφορείται από ιδεολογικές αναφορές, ο άνθρωπος πρέπει να αντιμετωπίζεται με δίκαιο και φιλάνθρωπο τρόπο, στη βάση κοινών αξιών και κανόνων, για τον ορθόδοξο ανθρωπισμό, ο άλλος, ο απόλυτα άλλος είναι ο Χριστός. Αγαπώ τον άλλον όχι επειδή η αγάπη είναι αρετή, αλλά επειδή ο άλλος είναι ο Χριστός. Ο δρόμος για τον παράδεισο είναι ο άλλος. Όλα τα άλλα είναι τα μέσα».

Πρεσβύτερος Ηρακλής Φίλιος (Βαλκανιολόγος, Θεολόγος)

Κληρικός Ι.Μ. Σταγών & Μετεώρων