Η ιστορία του αλατιού: Μια επίσκεψη στο Μεσολόγγι και στο Μουσείο Άλατος (Photos)

Η λιμνοθάλασσα απλώνεται με μεγαλοπρέπεια στη μια μεριά και από διάφορες γωνιές βλέπεις τα φλαμίνγκο επιβλητικά, άλλα λευκά και άλλα σε ροζ αποχρώσεις ανάλογα με την αγάπη τους στο γαριδάκι, την Αγία Τριάδα, μερικά διβάρια, που θέλεις να τα απαθανατίσεις με τη φωτογραφική σου μηχανή, και δίπλα στις πελάδες είναι αραγμένες οι τοπικές, παραδοσιακές βάρκες, οι λεγόμενες γαΐτες,  που συνθέτουν πάνω στο νερό μια ανατριχιαστικά όμορφη εικόνα

Ήθελα από καιρό να επισκεφθώ αυτόν το τόπο, και το Φεστιβάλ που διοργανώθηκε από τους Messolonghi By Locals, στάθηκε μια εξαιρετική αφορμή. Κωπηλατήσαμε προς τον εκκλησάκι της Αγίας Τριάδας, δίπλα στους κατάμαυρους από τη πηλοθεραπεία ανθρώπους συντροφιά με πολλούς επισκέπτες αλλά και ντόπιους και καθώς ο ιερός τούτος τόπος είναι απόλυτα συνυφασμένος με το αλάτι, η επίσκεψη στο Μουσείο Άλατος είναι μονόδρομος.

Εκατοντάδες οικογένειες ζουν από το αλάτι χρόνια τώρα, ενώ στις αλυκές του Μεσολογγίου καλλιεργείται και εξορύσσεται το 65% της ελληνικής παραγωγής. «Χωρίς το Μεσολόγγι η ζωή μας θα ήταν μάλλον άνοστη», σκέφτομαι και περνώ την πόρτα του Μουσείου αποφασισμένη να μυηθώ στην ιστορία και τα μυστικά του.

Το Μουσείο Άλατος, το πρώτο και μοναδικό θεματικό μουσείο άλατος, βρίσκεται στη λιμνοθάλασσα του Μεσολογγίου, δίπλα στις αλυκές  της Τουρλίδας. Ιδρύθηκε με πρωτοβουλία του κέντρου λόγου και τέχνης «Διέξοδος» από τον Νίκο Κορδόση και τη σύζυγό του Δέσποινα Κανελλή, αποτελώντας μια καθαρά ιδιωτική πρωτοβουλία.

Στα ταμεία μια γλυκιά και ευγενική νέα παρουσία, μας πρότεινε να μας ξεναγήσει. Μια ευχάριστη έκπληξη που δεν μας έχουν συνηθίσει άλλα μικρά μουσεία. Μια έκπληξη που συνεχίστηκε και κατά την ξενάγηση καθώς πρόκειται για ένα χώρο που έχει ανακατασκευαστεί με σεβασμό στον σκοπό που εξυπηρετεί με μεράκι.

Στεγασμένο σε ένα κτήριο του 1930, ένα κτήριο με την ονομασία «θάλαμος» καθώς χρησίμευε ως χώρος διαμονής των αλυκάριων που ερχόταν είτε από το Μεσολόγγι, είτε από τα Ιόνια Νησιά για να εργαστούν στην καλλιέργεια και τη συγκομιδή του αλατιού. Την περίοδο 1970-1982 χρησιμοποιήθηκε ως αποθήκη άχυρων για την τροφή των αλόγων που έσερναν τα βαγονέτα μεταφοράς του άλατος και εγκαταλείφθηκε τελικά το 1983 για να παραχωρηθεί αργότερα στο κέντρο «Διέξοδος». Ανακατασκευάστηκε από τους ιδρυτές του Μουσείου, με σημαντικές δωρεές των φίλων του και τη συνδρομή του δήμου.

Το Μουσείο Άλατος διαθέτει πέντε θεματικές αίθουσες για να μάθει ο επισκέπτης οτιδήποτε σχετίζεται με το αλάτι από την πρώτη εμφάνισή του στον πλανήτη, η συλλογή του χρονολογείται στην Κίνα από το 6.000 π.Χ , στο Χαλστ της Αυστρίας από το 3.000 π.Χ, ενώ την ίδια εποχή το συναντάμε στην Αίγυπτο και στον πρωτοκυκλαδικό πολιτισμό, μέχρι τις μέρες μας. Μαθαίνουμε για τη σχέση του με την οικονομία, την υγεία, τη γεωργία, την κτηνοτροφία, το περιβάλλον, τον τουρισμό και τη θρησκεία.

Οι Αλυκές του Μεσολογγίου χρονολογούνται από τον 14^ο αιώνα και το παραγόμενο αλάτι αποτέλεσε είδος σημαντικού εξαγωγικού εμπορίου. Πρώτη γραπτή αναφορά, μαθαίνουμε στο Μουσείο, εντοπίζεται σε βενετσιάνικα αρχεία του 1418 με πλοία από τη Ραγκούζα (σημερινό Ντουμπρόβνικ) να φορτώνουν αλάτι από το Μεσολόγγι.

Μας εντυπωσιάζουν τα χρώματα που μπορεί κανείς να το συναντήσει ανά τον κόσμο, το αλάτι δεν είναι πάντοτε λευκό, η γνώση της προέλευσης των ονομάτων πολλών πόλεων ανά τον κόσμο – η αρχαία ελληνική λέξη «αλς» για το αλάτι αλλά και η «η άλς» για τη θάλασσα αποτέλεσε την κοινή ρίζα ονοματοδοσίας πόλεων όπως Αλσατία, η Σαλίνα στην Κούβα, στην Ιταλία, αλλά και στο Πουέρτο Ρίκο, το Σάλτσμπουργκ στην Αυστρία, το Χάλλε στη Γερμανία.

Στη δεύτερη και την τρίτη αίθουσα υπογραμμίζεται η σημασία του αλατιού στην οικονομία και στην κτηνοτροφία όπου και μαθαίνουμε για τις «αλαταριές» στις «πλάκες λείξεως» – τα οικόσιτα φυτοφάγα ζώα έδειχναν ανέκαθεν αδυναμία στις αλμυρές πηγές και σύντομα αναγνωρίστηκε η φυσική τους ανάγκη για αλάτι με αποτέλεσμα οι κτηνοτρόφοι να δημιουργήσουν ειδικές κατασκευές, τα «αλατάρια». Σε πολλούς τόπους, το αλάτι είχε αποκτήσει μεγάλη ανταλλακτική αξία και για πολύ καιρό λειτούργησε ως νόμισμα. Οι Ρωμαίοι στρατιώτες, έπαιρναν ένα επιμίσθιο για να αγοράσουν αλάτι, το salarium, από το οποίο και προέκυψε η λέξη «salary», μισθός.

Η τρίτη αίθουσα είναι αφιερωμένη στην επίδραση  του αλατιού στα Γράμματα, την Τέχνη, τη Θρησκεία, τον Τουρισμό και τον Πολιτισμό γενικότερα. Διαβάζουμε ποιήματα και μαθαίνουμε για εκπληκτικά τοπία, αλατοπέδια που έχουν μετατραπεί σε εντυπωσιακούς τουριστικούς προορισμούς, όπως αυτό στη Βολιβία και στην αλμυρή λίμνη Σαλάρ νε Ουγιούνι.

«Μέσα από τον αφρό σου, λιμνοθάλασσα
σαν κάτι αντάμα σκαλιστό και αγέρινο
σαν κάτι που δούλεψε το χέρι του ποιητή
να το καθάριο κρύσταλλο, να το χιονάτο αλάτι»,

γράφει ο Κωστή Παλαμάς ενώ ο Νικηφόρος Βρεττάκος γράφει

«Ίσως είναι το μητρικό σου αλάτι
που σήμερα μ’ έφερε θάλασσα, κοντά σου»

Στις προθήκες της πέμπτης αίθουσας εκτίθενται 1.500 αλατιέρες, χειροποίητες και βιομηχανικές. Γυάλινες, μεταλλικές, πλαστικές, ξύλινες, ασημένιες, πορσελάνινες, κεραμικές και από διάφορα ιδιαίτερα υλικά, προερχόμενες από όλο τον κόσμο.

Η αναφορά στην τεράστια γκάμα προϊόντων καθημερινής χρήσης, όπως ρούχα, απορρυπαντικά, που εμπεριέχουν αλάτι ήταν επίσης μια πληροφορία που άφησε άφωνα, ειδικά τα μικρά παιδιά. Χαρακτηριστικά, φεύγοντας η μικρότερη κόρη μου θα γράψει στο βιβλίο επισκεπτών: «Σίγουρα η ιστορία του αλατιού δεν είναι όπως θα μπορούσε να τη φανταστεί κανείς. Όλα σχεδόν τα πράγματα που έχουμε στο σπίτι μας έχουν αλάτι».

Στο μουσεία διατίθεται οπτικοακουστικό υλικό, με φωτογραφίες και βίντεο, ώστε ο επισκέπτης να έχει πλήρη εικόνα σε ό,τι αφορά στο αλάτι και τον ρόλο που έπαιξε το Μεσολόγγι στην παραγωγή και τη διάθεσή του.

Αποχαιρετώντας το Μουσείο, περπατήσαμε πάνω σε ένα βουνό αλατισμένο, ένα βουνό που σε κάθε μας βήμα μας θύμιζε τη σοφία της φύσης.

«Αυτό το αλάτι της αλατιέρας, εγώ το είδα στις αλυκές.

Ξέρω ότι δεν θα με πιστέψετε αλλά τραγουδά,

τραγουδάει το αλάτι, το δέρμα των αλυκών τραγουδά

μ’ ένα στόμα μπουκωμένο απ’ τη γη».

Πάμπλο Νερούδα, Ωδή στο αλάτι