Κτηνώδης και δαιμονιώδης

Το γεγονός ότι το κακό έχει δεσμεύσει κάθε κίνηση του ανθρώπου, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων, δεν αποτελεί είδηση. Όλα γύρω μας μαρτυρούν πως ο κόσμος όπου ζούμε μοιάζει να μην έχει δημιουργηθεί από έναν Πανάγαθο Θεό, από έναν Θεό που ο Ίδιος είναι η αγάπη. 

• Αν ζούσε σήμερα ο Λούθηρος φοβάμαι πως θα έβγαινε αληθινός. Και δεν θα είχαμε που να κρυφτούμε οι ορθόδοξοι. Κανείς δεν θα είχε να του πει τίποτε. Όταν έλεγε πως ο άνθρωπος είναι εικόνα διαβόλου και πως όλα είναι διαφθαρμένα μετά την πτώση, ποτέ δεν θα φανταζόμαστε ότι όλα αυτά έρχονται να επιβεβαιώσουν την αποστασία του ανθρωπίνου προσώπου, μία αποστασία που δεν έχει την δύναμη αλλά τείνει να συμφωνήσει και να θεμελιώσει τους παραπάνω λογισμούς του διαβόλου και να καθορίσει ως πραγματικότητα όλα τα παραπάνω.

Τολμώ να πω πως από την στιγμή που ο άνθρωπος οδηγήθηκε στην θεοκτονία (βλ. Νίτσε) και δημιούργησε τον Θεό κατά την δική του εικόνα, από τότε όλα πλέον επιτρέπονται. Εξάλλου το λέει ο Ντοστογιέφσκι, πως χωρίς Θεό όλα επιτρέπονται. Οι άνθρωποι έχουν δημιουργήσει δικούς τους δαίμονες. Βγάζοντας τον Θεό από την μέση, σαν να τους υπενθύμιζε τον σκοπό δημιουργίας τους, τοποθέτησαν στη θέση του ειδωλικές εικόνες, ιδέες, ανύπαρκτες θεότητες, φιλοσοφίες, ιδεολογίες, θεωρίες. Με μία ασύλληπτα τραγική αδυναμία∙ πως όλα αυτά δεν είναι πρόσωπα. 

‘’Ἐγώ εἰμι ἡ ὁδὸς καὶ ἡ ἀλήθεια καὶ ἡ ζωή’’ (Ιω. 14,6) θα πει ο Χριστός. Δεν είναι κάτι το αφηρημένο η αλήθεια, η ζωή, αλλά υποστασιοποιούνται στο θεανθρωποκεντρικό πρόσωπο. Είναι αυτό που είπε ο Ντοστογιέφσκι: ‘’Αν κάποιος μπορούσε να μου αποδείξει ότι ο Χριστός δεν έχει σχέση με την Αλήθεια, και ότι στην πραγματικότητα η αλήθεια δεν έχει καμία σχέση με τον Χριστό, τότε θα προτιμούσα να μείνω με τον Χριστό παρά με την Αλήθεια’’. Εφόσον όλα αυτά είναι ο Χριστός, τότε ο άνθρωπος γιατί επιμένει στην αποστασία ως συνειδητή άρνηση της χάριτος του Αγίου Πνεύματος; Η αμαρτία, ως αστοχία κατά τους Έλληνες Πατέρες, δεν αποτελεί μία επιπολαιότητα που οφείλεται σε μία πνευματική ανωριμότητα. Σήμερα η αστοχία αποτελεί επιλογή. Συνειδησιακά. Η μετάνοια δεν αποτελεί ηθική διόρθωση ενός λάθους, μιας αποτυχίας. Το τραύμα στο ανθρώπινο πρόσωπο δεν είναι η ηθική αποτυχία αλλά η υπαρξιακή.

Ο Θεός δεν δημιούργησε το κακό. Ο άνθρωπος επέλεξε να κινηθεί εκτός Θεού και προήλθε το κακό. Ούτε είναι πάλι γνωσιολογικό το ζήτημα (σχέση φωτός – σκότους, καλού – κακού), αλλά οντολογικό. Είναι ζήτημα που αλλοιώνει το υπαρξιακό DNA. Αν αυτό αλλοιωθεί τότε πάει ο άνθρωπος. Γίνεται τα πάντα εκτός όλων εκείνων που απορρέουν από την δημιουργική θεία θέληση και τον έρωτα του Θεού προς εκείνον. ‘’Νοῦς ἀποστᾶς τοῦ Θεοῦ ἢ κτηνώδης γίνεται ἢ δαιμονιώδης’’ λέει ο άγιος Γρηγόριος Παλαμάς. Πέρα από τον Θεό η κατάσταση χάνεται. Βλέπετε, δεν υπάρχει αγάπη σήμερα, φιλανθρωπία, συμπόνια, συγχώρεση και όλα επιτρέπονται. Κτηνώδης και δαιμονιώδης ο ανθρώπινος νους όταν απομακρύνεται. 

Αρχή όλων των αρνητικών παθών είναι η φιλαυτία κατά Μάξιμο Ομολογητή. Ας δούμε όμως ποια ερμηνεία δίνει στον όρο. ‘’Φιλαυτία είναι η παράλογη αγάπη προς το σώμα’’, θα πει και ‘’άλογος φιλία του σώματος’’ θα πει ο όσιος Νικήτας Στηθάτος. Αλλού σημειώνει ο Μάξιμος: ‘’ Πρόσεχε τον εαυτό σου από την μητέρα των κακών, τη φιλαυτία, η οποία είναι η παράλογη αγάπη του σώματος. Από αυτή γεννιούνται, μοιάζοντας εύλογοι, οι πρώτοι και εμπαθείς και γενικότατοι τρεις μανιώδεις λογισμοί, της γαστριμαργίας, της φιλαργυρίας και της κενοδοξίας, ξεκινώντας από την ανυπέρβλητη τάχα ανάγκη του σώματος, κι από αυτούς γεννιέται όλος ο κατάλογος των κακών’’. Σ’ όλα αυτά έχουμε παρά φύση κίνηση της ψυχής, όπου αυτή είναι αντίθετη προς τη φυσιολογική και έχει φορά προς τα κάτω, διότι μέσα της έχει σβηστεί θείο φως και στο εσωτερικό της έχει επικρατήσει ο ζόφος της πλάνης και της αμαρτίας, καταπώς μας λέει ο Νικήτας Στηθάτος.

Υφισταμένης μιας παρανόησης εννοιών και άλογης νόησης τους, ο άνθρωπος εγκαταλείπει ότι πιο ιερό και άγιο. Εγκαταλείπει την αγάπη, την ελεημοσύνη, την φιλανθρωπία, όλες τις καταστάσεις που δίδαξε ο Χριστός. Γιατί περί καταστάσεων πρόκειται περισσότερο παρά αρετών. Η κατάσταση σημαίνει το βίωμα, το βίωμα γεννά την μετοχή και η μετοχή φέρνει την εμπειρία. Ο άνθρωπος σήμερα εγκληματεί. Κτηνώδης και δαιμονιώδης ο νους. Αφαιρεί με ευκολία τη ζωή των συνανθρώπων του, καταστρέφει το φυσικό περιβάλλον που ο Θεός δημιούργησε, μνησικακεί, διακατέχεται από φθόνο, καταλαλιά και άλλα πάθη που τον φθείρουν. Αν σε όλα αυτά έρθει το πρόσωπο του Χριστού, τότε τα πράγματα αλλάζουν εφόσον δεχτεί ο άνθρωπος το πρόσωπο Του. Όμως, δεν είναι εύκολα τα πράγματα. Χρειάζεται ένας Μάξιμος Ομολογητής κι ένας Ισαάκ Σύρος, που εκτός από άγιοι θα έρθουν να λειτουργήσουν και ως κατάλληλοι ψυχολόγοι για τον ανθρώπινο νου. Ο Μάξιμος μέσα από τα ‘’Κεφάλαια περί αγάπης’’ και ο Ισαάκ μέσα από τα ‘’Ασκητικά’’.

Πρεσβύτερος Ηρακλής Φίλιος (βαλκανιολόγος, θεολόγος)

Κληρικός Ι.Μ. Σταγών & Μετεώρων