Ο Αχελώος και οι κόρες του

Ο Αχελώος, κερασφόρος γιος του Ωκεανού και της Τηθύος (ή της Θέτιδος ή της Γαίας), πρωτότοκος αδελφός των τριών χιλιάδων ποτάμιων θεοτήτων, πατέρας των Σειρήνων, των Νυμφών Καλλιρρόης, Κορίνθου, Κασταλίας, Δίρκης και Πειρήνης και όλων των πηγών, λατρευόταν ως ο θεός όλων των τρεχούμενων υδάτων.

Ήταν η προσωποποίηση του ποταμού Αχελώου και παριστάνονταν με κεφάλι ταύρου σε σώμα γίγαντος.

Γνωστός για την πάλη του με τον Ηρακλή στην αυλή της Καλυδώνος και τις μεταμορφώσεις του. Ο Απολλόδωρος τον παρουσιάζει σαν σύζυγο της Αιτωλής Στερώπης, της αδελφής του Οινέα και του Άγριου, αφού απέτυχε να παντρευτεί τη Δηιάνειρα.

Η λατρεία του είχε διαδοθεί σε πολλά μέρη, ιδιαίτερα όμως τον τιμούσαν στην Ακαρνανία, όπου και αγώνες τελούσαν σ’ αυτόν. Ιερά και βωμοί του Αχελώου υπήρχαν ακόμη στον Ωρωπό, στα Μέγαρα, στην Αθήνα, στη Ρόδο, στη Μαντίνεια, στη Σικελία κ.α., ενώ στη Δωδώνη, έπειτα από χρησμό του μαντείου του Διός, προσέφεραν θυσίες στο όνομά του. Όλοι τιμούσαν τον Αχελώο.

Και οι Εχινάδες Νύμφες που δεν το έκαναν, μεταμορφώθηκαν απ’ αυτόν σε νησιά…

• Το όνομά του το πήρε απ’ τον ήρωα που τραυματισμένος από βέλος πνίγηκε στα νερά του ποταμού, προσπαθώντας να τον περάσει. Ο θεός – ποταμός Αχελώος είναι… παππούς του Ακαρνάνος απ’ την κόρη του Καλλιρρόη. Συναντάμε ακόμα τα ονόματα Θέστιος, Θόας, Φόβρας και Αργυροδίνης.

Ως γιος του Ωκεανού και της Τηθύος, ο Αχελώος συνδέει άμεσα και σε ευθεία γραμμή την Αιτ/νία με το Πάνθεον της ελληνικής μυθολογίας. Αν κάποιος ήθελε να καταγράψει όλους τους μύθους που σχετίζονται με τους γονείς, τα αδέλφια, τα παιδιά, τα ανήψια κ.τ.λ. του Αχελώου, θα έπρεπε ουσιαστικά να γράψει ολόκληρη την Ελληνική Μυθολογία!

Ο Ωκεανός κατά τη μυθολογία ήταν ένας τεράστιος ποταμός που περιέβαλε τη γη, άρχιζε δε «από τις ανατολές του ηλίου». Οι αρχαίοι θεωρούσαν τον Ωκεανό ένα είδος κύκλου που έζωνε την ολοστρόγγυλη γη και που τη χώριζε στο βόρειο και νότιο ημισφαίριο, γι’ αυτό και τον ονόμαζαν ορίζοντα. Κατά το μύθο απ’ αυτόν ανέτειλαν η Ηώς, ο Ήλιος και οι αστέρες και σ’ αυτόν βυθιζόταν όταν έδυαν.

Μετά τον Ωκεανό υπήρχε ο ζοφερός Άδης. Ο Ωκεανός ήταν το αρχικό στοιχείο του κόσμου, ο πατέρας των θεών και όλων των πραγμάτων. Η Τηθύς ήταν Τιτανίδα, κόρη του Ωκεανού και της Γης. Απ’ την ένωσή της με τον Ωκεανό απέκτησε τις 3.000 Ωκεανίδες και τους 3.000 ποτάμιους θεούς. Πολλοί συγγραφείς την εμφανίζουν ως μητέρα του Φόρκυνος, του Κρόνου και της Ρέας, που της εμπιστεύτηκε την ανατροφή του Διός.

Μεταγενέστεροι συγγραφείς την ταυτίζουν με την Ίσιδα των Αιγυπτίων. Οι Ωκεανίδες (ή Ωκεανίναι ή Ωκεανίτιδες ή Ωγενίδες) είχαν όψη νεαρής γυναίκας στο πάνω μέρος του σώματός τους και ψαριού στο κάτω. Ο Όμηρος αναφέρει την Ευρυνόμη (μητέρα των Χαρίτων) και την Πέρση, γυναίκα του Ηλίου και μητέρα του Αιήτη και της Κίρκης.

Στον Ησίοδο υπάρχει ολόκληρος κατάλογος ασφαλώς: Πειθώ, Αδμήτη, Ιάνθη, Ηλέκτρα, Δωρίς, Πρυμνώ, Ουρανίη, Ιππώ, Κλυμένη, Ρόδεια, Καλλιρρόη, Ζευξώ, Κλυτιή, Ιδυία, Πεισιθόη, Πληξαύρη, Γαλαξαύρη, Διώνη, Μηλόβοσις, Ωκυρόη, Καλυψώ, Θόη, Πολυδώρη, Κερκηίς, Πλουτώ, Περσηίς, Ιάνειρα, Ακάστη, Ξάνθη, Πετραίη, Μενεσθώ, Ευρώπη, Μήτις, Τελεστώ, Χρυσηίς, Ασίη, Ευδώρη, Τύχη, Αμφιρώ, Στύξ…

Από την ένωση της Στυγγός με τον Πάλλαντα γεννήθηκαν οι Κράτος, Νίκη, Βίη και Ζήλος. Αδελφοί του Αχελώου ήταν οι Νείλος, Αλφειός, Ηριδανός, Στρυμών, Εύηνος, Πηνειός, Σαγγάριος, Γρήνικος, Σκάμανδρος, Ρήσος, Μαίανδρος, Επτάπυρος, Έρμος, Σιμούς, Λάδων, Αλιάκμων… κ.τ.λ.

Ο Αχελώος συνδέει την Αιτωλία και την Ακαρνανία με τους Τιτάνες και τον 12θεο, με το σύνολο σχεδόν της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας.

Οι κόρες του Αχελώου, οι Σειρήνες (απ’ την Καλλιόπη, την Τερψιχόρη ή την Μελπομένη) είναι γνωστές απ’ το τέχνασμα που χρησιμοποίησε ο πολυμήχανος Οδυσσεύς για να ακούσει το τραγούδι τους, χωρίς να μαγευτεί και να πέσει στη θάλασσα να χαθεί.

Ο Όμηρος τοποθετεί τις Σειρήνες στο στενό της Μεσσήνης, ανάμεσα στη Σικελία και την Καλαβρία. Το νησί τους ονομάζονταν Ανθεμόεσσα.

Σύμφωνα με μεταγενέστερο μύθο, όταν ο Οδυσσεύς ξέφυγε, αφού έκλεισε με κερί τα αυτιά των συντρόφων του και ο ίδιος δέθηκε στο κατάρτι, οι Σειρήνες πνίγηκαν και μία απ’ αυτές, η Παρθενωπή ξεβράστηκε στον όρμο της Νάπολης, που αρχικά έφερε το όνομά της.

Ιδρυτής της πόλης υπήρξε ο Φάληρος, εγγονός του Ερεχθέως. Άλλες Σειρήνες ήταν η Μόλπη, η Αγλαοφήμη ή Αγλαόφωνος, η Λίγεια, η Θελξιόπη ή Θελξινόη, Αγλαοφώνη, η Πεισινόη, η Λευκωσία.

• Οι Σειρήνες ήταν μισές γυναίκες και μισά πουλιά, θεωρούταν δε συγγενείς με τις Άρπυες και τις Ερινύες. Στον ορφισμό ωστόσο, οι Σειρήνες εμφανίζονται ως άγγελοι που με το τραγούδι τους διασκεδάζουν όσους βρίσκονται στα Ηλύσια Πεδία.

Υπάρχει μάλιστα η εκδοχή του θανάτου των Σειρηνών, η οποία τις θέλει επίσης να πνίγονται, εξ αιτίας του Ορφέα όμως, που προστάτευε τους Αργοναύτες παίζοντας τη λύρα του. Οι Σειρήνες είχαν χάσει τα φτερά τους όταν ηττήθηκαν σε μουσικό διαγωνισμό απ’ τις Μούσες. Ο διαγωνισμός είχε γίνει στην Κρήτη, όπου και η αρχαία πόλη Άπτερα (απ’ την αποπτέρωση των Σειρήνων).

Οι Νύμφες κόρες του Αχελώου, (άγνωστος ο ακριβής αριθμός τους, σίγουρα όμως… αρκετές).

Ναΐδες εφ’ όσων ήταν Νύμφες των ποταμών, σε αντίθεση με τις Σειρήνες, είχαν πολύ καλές διαθέσεις έναντι των ανθρώπων, όπως άλλωστε όλες οι Νύμφες.

Η Πειρήνη ταυτίζεται με την περίφημη κρήνη της Κορίνθου. Σύμφωνα με το μύθο, κοντά σ’ αυτή την κρήνη ο Βελλεροφόντης είχε αρπάξει τον φτερωτό ίππο Πήγασο, τον ίππο των Μουσών, που ονομάζεται και ίππος της Πειρήνης.

Η πηγή δημιουργήθηκε από τα δάκρυα της Πειρήνης όταν έχασε το γιο της. Απ’ τον Ποσειδώνα η Πειρήνη απέκτησε τον Λέχη και τον Κεγχρία, επώνυμοι ήρωες των επινείων της Κορίνθου. Η Νύμφη Καλλιρρόη ήταν αυτή που παντρεύτηκε τον Αλκμέωνα και γέννησε τον Ακαρνάνα και τον Αμφότερο. Το όνομα Καλλιρρόη ήταν το συνηθέστερο σε πηγές. Το συναντάμε και στο μύθο με τον Κόρεσο.

• Καλλιρρόη ονομάστηκε και η περίφημη εννεάκρουνη κρίνη των Αθηνών, όπου οι κόρες αντλούσαν το νυμφικό ύδωρ. Η Ωκεανίδα Καλλιρόη γέννησε, από τον Νείλο, τη Χιόνη, που όταν κακοποιήθηκε από έναν γεωργό, ο Ζεύς τη λυπήθηκε και τη μεγαμόρφωσε σε παγερή νεφέλη (χιόνι) ώστε να πέφτει στις καλλιέργειες των κακών γεωργών και να τις καταστρέφει.

Η Κασταλία Νύμφη ήταν εκείνη που ερωτεύτηκε ο Απόλλων, στην καταδίωξη του οποίου κρύφτηκε στην ομώνυμή της πηγή, στην πηγή του Ιερού του Απόλλωνος στους Δελφούς, απ’ όπου απαραίτητα έπρεπε να περάσουν και να πλυθούν οι προσκυνητές, για να εξαγνιστούν πριν ζητήσουν χρησμό.

Η κόρη του Αχελώου Δίρκη κατά μια παράδοση παντρεύτηκε τον βασιλιά της Θήβας Λύκο. Ήταν αυτή που αιχμαλώτισε την ερωμένη του Δία, Αντιόπη, τη μητέρα των διδύμων Αμφίονος και Ζήθου που είχαν αφεθεί νεογέννητοι στον Κιθαιρώνα και τους ανέθρεψαν βοσκοί.

Όταν μεγάλωσαν οι δίδυμοι απελευθέρωσαν τη μητέρα τους και έδεσαν τη Δίρκη στα κέρατα ενός μαινόμενου ταύρου. Το πτώμα της το πέταξαν σε μια πηγή που ονομάστηκε ασφαλώς Δίρκη.

Κατ’ άλλην εκδοχή η Δίρκη είχε ζητήσει απ’ τους δίδυμους να υποβάλλουν στο μαρτύριο του ταύρου την Αντιόπη, οι Αμφίον και Ζήθος όμως αναγνώρισαν τη μητέρα τους και έδεσαν τη Δίρκη, την οποία λυπήθηκε ο Διόνυσος και τη μεταμόρφωσε σε πηγή.

Η Νύμφη Κόρινθος δεν συνδέεται με την ίδρυση και την ονομασία της ομώνυμης πόλης. Η Κόρινθος έδωσε επίσης το όνομά της σε πηγή, στην πόλη όμως ήταν η αδελφή της Πειρήνη που… την επισκίασε.

Φώτης Μπερίκος

Από το βιβλίο “Αιτωλία και Ακαρνανία: Εν αρχή ην ο Μύθος”