«Βεβαιωμένη αναφορικότητα»

Ίσως ένα ζήτημα στο οποίο κληθεί να απαντήσει, μεταξύ άλλων, ο σύγχρονος άνθρωπος είναι η αναφορικότητα του. Ζήτημα που θέτει η νεότερη φιλοσοφία, ένα ζήτημα του τρόπου αντίληψης της ανθρώπινης ύπαρξης. Φυσικά, απομακρυσμένο από την αναφορά του εαυτού, καθότι κάτι τέτοιο το μόνο που καταφέρνει είναι η επιμονή στην φιλαυτία και η αύξηση της φιλαυτίας.

• Δεν μπορεί να μην συνδεθεί αυτή η αναφορικότητα με τον υπαρξισμό. Ύπαρξη χωρίς ελευθερία δεν υφίσταται. Ακόμη κι ο Θεός που υπάρχει είναι ο απόλυτα ελεύθερος, ο μόνος ελεύθερος. Ο άνθρωπος είναι ελεύθερος; Αν είναι ελεύθερος, τότε δεν υπάρχει Θεός, θα πει ο Sartre. Κι αν υπάρχει Θεός, δεν είναι ελεύθερος; Το πρόσωπο και η ελευθερία σε μία σχέση διαλεκτική, σχέση ουσίας, σχέση που ξεδιπλώνει τις δομές της ανθρώπινης υπόστασης. Ποιος είμαι, πως κινούμαι, πως ενεργώ, εάν ενεργώ ελεύθερα, εάν δεν ενεργώ ελεύθερα και αυτό οφείλεται σε κάποιον άλλο παράγοντα. Εδώ είναι η αναφορικότητα. Το πώς αναφέρω τον εαυτό μου και τον τοποθετώ απέναντι σε πρόσωπα, καταστάσεις.

Οι μαθητές του ευαγγελικού αναγνώσματος της Κυριακής (Ματθ. 14, 22-34) δεν στέκονται μόνοι τους. Ακολουθούν κάποιον. Αναφέρονται σε κάποιον. Η πραγματική τους ελευθερία πηγάζει από την αφοσίωση σ’ Αυτόν που είναι ο Χριστός. Κι εκεί που το πλοιάριο παλεύει με τα κύματα κι αισθάνονται πως είναι πλέον μόνοι τους σ’ αυτήν την δοκιμασία, έρχεται βαδίζοντας πάνω στα κύματα ο Χριστός λέγοντας τους ‘’έχετε θάρρος, εγώ είμαι∙ μη φοβάσθε’’ (Ματθ. 14, 28). Κι αφού περνάει η δοκιμασία, ανεβαίνοντας πάνω στο πλοιάριο ο Χριστός και βεβαιώνοντας πως είναι πράγματι ο Χριστός Αυτός που τους έσωσε από τα κύματα, εκείνοι που ήταν στο πλοιάριο τον προσκυνούν και του λένε ‘’Αληθινά είσαι Θεού Υιός’’ (Ματθ. 14, 34). Αυτό είπε και ο εκατόνταρχος κάτω από τον Σταυρό όταν έγινε σεισμός και φοβήθηκαν όλοι∙ ‘’αλήθεια, αυτός ήταν Υιός του Θεού’’ (Ματθ. 27, 55). Κι ο Θωμάς αφού βεβαιώθηκε, πίστεψε.

Όμως ο Χριστός θα πει ‘’μακάριοι είναι εκείνοι που δεν με είδαν και όμως πίστεψαν’’ (Ιω. 20, 29). Δείχνει να γκρεμίζει ο Χριστός με τα λόγια αυτά ό,τι έχτισε ο άνθρωπος. Ναι, αλλά πώς το έχτισε; Με υπομονή; Με πίστη; Με κόπους; Με αγωνίες; Με συνεχής πάλη μεταξύ πίστης και δεδομένων; Στους μαθητές επικρατεί πολλές φορές η πίστη ως επακόλουθο μιας βεβαίωσης, την οποία ο άνθρωπος απαιτεί. Δεν πιστεύει ο σημερινός άνθρωπος με κόπο. Απαιτεί την βεβαίωση, απαιτεί έναν ταχυδακτυλουργό Χριστό για να πιστέψει. Έχει πολύ κόπο η πίστη και αγωνία. Η αγωνία ιδρώνει τις υπαρξιακές ανησυχίες του ανθρώπου και επειδή δεν καταφέρνει να μυηθεί με ευκολία στο βάθος των πραγμάτων και των σημείων που φανερώνει ο Θεός, δείχνει να βιάζεται να σωθεί και μάλιστα απαιτεί το κατέβασμα από τον Σταυρό την ίδια κιόλας μέρα της σταύρωσης. 

Ναι μεν οι μαθητές πιστεύουν στον Χριστό, αναφέρουν τον εαυτό τους στο πρόσωπο Του, αλλά πώς; Με ποια αντίληψη; Την κοσμική που απαιτεί στοιχεία, δεδομένα, αποδείξεις ή την πνευματική που είναι άλογη, όχι όμως παράλογη; Ο σύγχρονος άνθρωπος πολύ ψυχολογικά τραυματισμένος, ανεπανόρθωτα τραυματισμένος, και ειδωλικά υγιής (φοβερή παγίδα), έχει την αίσθηση που του δίνει ο κόσμος. Βεβαιώνεται από κάθε τι κοσμικό, αισθησιοκρατικό, βεβαιωμένο δια της εμπειρίας και απιστεί σε αυτό που βρίσκεται πέρα από το υπαρκτό, ως καταληπτό διά των αισθήσεων. Πέρα από την αίσθηση του, δεν αντιλαμβάνεται το θαύμα. Αν βεβαιωθεί για το θαύμα μέσα από το νου, τις αισθήσεις κ.ο.κ., ως άλλος εμπειρικός φιλόσοφος, τότε δέχεται τον Θεό στη ζωή του. Τί να την κάνεις όμως μία ανάλατη πίστη;

Ο σημερινός άνθρωπος χρειάζετια να καταφέρει πολλά για να φτάσει να σκέφτεται το γεγονός της βεβαιωμένης αναφορικότητας μέσα από την εμπιστοσύνη στις δύο φύσεις του ενός προσώπου (θεία και ανθρώπινη). Αν τον πιστέψει, θα βαδίσει προς την εμπειρία. Έως τότε έχει να παλέψει με πολλά κύματα. Τί είναι το πρόσωπο; Με ποιες προϋποθέσεις πραγματώνει την προοπτική του τελείωση; Το πρόσωπο μόνο του; Σε σχέση; Ελεύθερο; Εξαρτημένο; Προηγείται η ύπαρξη της ουσίας ή η ουσία της ύπαρξης; Ποια η σύνθεση του ανθρωπίνου προσώπου; Ποια η διαλεκτική του ανθρώπου με την επιστήμη, την πίστη; Πώς υπάρχει; Πώς αναφέρεται; Ποια η αναφορικότητα του και σε τι; Πώς εννοεί την αναφορικότητα; Πώς πιστεύει στα βεβαιωμένα που αποκαλύπτονται;

 

Πρεσβύτερος Ηρακλής Φίλιος (βαλκανιολόγος, θεολόγος)

Κληρικός Ι.Μ. Σταγών & Μετεώρων