20 πρόσωπα που σφράγισαν τη διεθνή σκηνή το 2021

Ποια ήταν τα πρόσωπα που με την παρουσία τους και τις παρεμβάσεις τους σφράγισαν τις διεθνείς εξελίξεις το 2021;

1. Ντόναλντ Τραμπ

Ο Ντόναλντ Τραμπ έχασε τις εκλογές του 2020 στις ΗΠΑ, όμως κατάφερε να είναι ένα από τα πρόσωπα του 2021 πρώτα και κύρια γιατί  ο τρόπος που αμφισβήτησε μέχρι την τελευταία στιγμή το αποτέλεσμα των εκλογών οδήγησε τους οπαδούς του στα πρωτοφανή για τα αμερικανικά δεδομένα έκτροπα της 6ης Ιανουαρίου 2021, μια από τις πιο τραυματικές στιγμές της νεώτερης ιστορίας.

Αν και θα αποκηρυχθεί με διάφορους τρόπους, εξακολουθεί να διατηρεί μια πραγματική επιρροή μέσα στο κόμμα των Ρεπουμπλικάνων και το εκλογικό τους ακροατήριο παρότι έχει στερηθεί το βασικό μέσο επικοινωνίας με «τον λαό του» δηλαδή τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Εξακολουθεί να θέλει να διεκδικήσει ξανά την προεδρία, όμως στο μεταξύ έχει να αντιμετωπίσει την έρευνα για όσα έγιναν την 6^η Ιανουαρίου 2021 και το ενδεχόμενο να βρεθεί κατηγορούμενος ότι ουσιαστικά ήταν ο υποκινητής των εκτρόπων.

2. Τζο Μπάιντεν

Ο πρόεδρος των ΗΠΑ εκ των πραγμάτων είναι από τα πρόσωπα της χρονιάς. Κληρονομώντας ταυτόχρονα όλα τα πλήγματα στο κύρος της προεδρίας από τη διακυβέρνηση Τραμπ, αλλά και όλα τα ανοιχτά ερωτήματα για το μέλλον της ίδιας της Αμερικής και της θέσης της στον κόσμο. Τα πρώτα του βήματα έτειναν περισσότερο προς μια προσπάθεια να συνδεθεί με την «προοδευτική» παράδοση των Δημοκρατικών, μέσα από μεγάλα πακέτα κρατικών παρεμβάσεων στη οικονομία. Όμως, στη συνέχεια, το περίπλοκο αμερικανικό σύστημα αποφάσεων και ο οριακός συσχετισμός στη Γερουσία έχουν οδηγήσει σε καθυστερήσεις και συμβιβασμούς, την ώρα που η συνέχιση της πανδημίας κάνει τα πράγματα πιο δύσκολα. Στο εξωτερικό προσπαθεί να διαχειριστεί την «απόσυρση» των ΗΠΑ από ορισμένα μέτωπα (σε ορισμένες περιπτώσεις με το αποτέλεσμα να είναι σχεδόν ταπεινωτικό για τις ΗΠΑ όπως π.χ. στο Αφγανιστάν) με την κλιμάκωση της αντιπαράθεσης με Ρωσία και Κίνα (έστω και με την παράλληλη αναζήτηση πεδίων διαλόγου). Σε κάθε περίπτωση η Αμερική παραμένει σε μεταβατική συνθήκη, με τον ορίζοντα να μην έχει ξεκαθαρίσει.

3. Σι Τζινπίνγκ

Το 2021 το Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας γιόρτασε τα 100 χρόνια από την ίδρυσή του και ο Σι Τζινπίνγκ την παγίωση ότι κατοχυρώνει θέση (και εξουσία) ανάλογη με αυτή που είχαν ο Μάο και ο Ντεγκ. Για τη θητεία του δεν θα ισχύσουν οι προηγούμενοι περιορισμοί και η «σκέψη» του προστέθηκε στην επίσημη κομματική ιδεολογία. Το 2021 ο Σι έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στο να κατοχυρώσει τη δική του αντίληψη και για την οικονομία, στέλνοντας το μήνυμα ότι δεν θα ανεχθεί όσους δισεκατομμυριούχους όπως ο Τζακ Μα διεκδικούν αυτόνομο ρόλο όπως και ότι δεν θα προσφέρει κρατική συνδρομή σε επιχειρήσεις που επένδυαν σε «φούσκες», παράλληλα με τη μεγαλύτερη αναδίπλωση των κινεζικών επιχειρήσεων προς τα κινεζικά οικονομικά κέντρα, ωστόσο παραμένει ανοιχτό το ερώτημα εάν μπορεί να πετύχει το συνδυασμό ανάμεσα στον καπιταλισμό και την κοινωνική συνοχή που σε αυτή τη φάση παρουσιάζει ως το αναγκαίο βήμα για τον σοσιαλισμό με κινεζικά χαρακτηριστικά». Την ίδια στιγμή ο Σι επέμεινε στην τόνωση ενός πατριωτικού (και εθνικιστικού) στοιχείου και την ακόμη μεγαλύτερη ενίσχυση των κινεζικών ενόπλων δυνάμεων στο φόντο μιας κλιμακούμενης αντιπαράθεσης με τις ΗΠΑ.

4. Βλαντιμίρ Πούτιν

O Βλαντιμίρ Πούτιν το 2021 αποφάσισε να υψώσει τους τόνους απέναντι σε μια Δύση που επιλέγει την κλιμάκωση της αντιπαράθεσης με τη Ρωσία, στα όρια ενός «Νέου Ψυχρού Πολέμου». Οι προτάσεις του για μια επιστροφή σε αντιλήψεις συλλογικής ασφάλειας που στηρίζονται στην αποφυγή επέκτασης οπλικών συστημάτων και οργανισμών όπως το ΝΑΤΟ, συνδυάστηκαν με τη σαφή τοποθέτηση ότι η Ρωσία είναι έτοιμη να αντιμετωπίσει ένοπλη κλιμάκωση, ιδίως στη Ευρώπη. Παράλληλα και αυτή τη χρονιά η Ρωσία κατάφερε να κατοχυρώσει ότι παραμένει παράγοντας της εξίσωσης και power broker σε μια σειρά από μέτωπα, την ώρα που το ενδεχόμενο μιας ευρύτερης «ευρασιατικής σύγκλισης» με την Κίνα – σύγκλιση που θα την επέτειναν τυχόν νέες ευρωπαϊκές κυρώσεις. Σε πείσμα μιας επικέντρωσης στη Δύση στην υπόθεση Ναβάλνι, στο εσωτερικό της Ρωσία η δυσαρέσκεια που αντιμετωπίζει κυρίως αφορά κυρίως κοινωνικά ζητήματα, την ώρα που η Ρωσία δοκιμάζεται από την πανδημία.

5. Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν

Το 2021 είναι η χρονιά που ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν συζητήθηκε περισσότερο για τις απόψεις του για την οικονομία. Αιτία η επιμονή του να μείνουν τα επιτόκια στην Τουρκία σε χαμηλά επίπεδα, με αλλεπάλληλες μειώσεις, την ώρα που η χώρα αντιμετωπίζει αυξανόμενο πληθωρισμό. Αποτέλεσμα, η διαρκής κατρακύλα της ισοτιμίας της τουρκικής λίρας, που απειλεί να αποτελέσει την αφετηρία σοβαρών προβλημάτων στην τουρκική οικονομία. Ο ίδιος επιμένει ότι η στρατηγική του μπορεί στο τέλος να οδηγήσει στην ανάπτυξη, μέσα από την παροχή «φτηνού χρήματος», ανάπτυξη που είναι βασική πλευρά της στρατηγικής του για τις εκλογές του 2023. Όμως, την ίδια σωρεύεται η δυσαρέσκεια στην Τουρκία για τη διαρκή αύξηση των τιμών και το πώς εξαερώνονται τα εισοδήματα, ιδίως τα χαμηλά, χωρίς να μπορούν οι διάφορες «προβολές ισχύος» μιας Τουρκίας-περιφερειακής δύναμης να αντισταθμίσουν αυτά τα καθημερινά προβλήματα.

6. Κριστίν Λαγκάρντ

Η επικεφαλής της ΕΚΤ πιστώνεται μια πρώτη και σημαντική αλλαγή φιλοσοφίας της Τράπεζας, δηλαδή την αυξημένη ανοχή στην αύξηση του πληθωρισμού πριν την ενεργοποίηση περιοριστικών μέτρων. Αυτό αναλογεί στην επίγνωση ότι η ανάπτυξη παραμένει εύθραυστη και ότι τυχόν «σφίξιμο της κάνουλας» θα σήμαινε επιστροφή σε υφεσιακές δυναμικές. Βεβαίως με την επιμονή του πληθωρισμού είναι ερώτημα για πόσο θα επιμείνει η ΕΚΤ στην τρέχουσα γραμμή της, εάν σκεφτούμε ότι ένας σημαντικός αριθμός χωρών εξακολουθεί να εμπνέεται από μια πιο παραδοσιακή αντίληψη και της λιτότητας και της αυστηρής νομισματικής πολιτικής.

7. Άνγκελα Μέρκελ

Ήταν η χρονιά της μεγάλης αποχώρησης. Η πολιτικός που σφράγισε την πορεία της Γερμανίας για 16 χρόνια και προσέφερε την αίσθηση ενός «σταθερού χεριού στο πηδάλιο» αποχώρησε από την καγκελαρία και την ενεργό πολιτική. Αφήνει πίσω της μια κληρονομιά αντιφατική όπου η ικανότητα να λειτουργεί ως σημείο συναίνεσης ή η εγγύηση της σταθερότητας συνδυαζόταν με τα στρατηγικά ερωτήματα και για τη Γερμανία και για την Ευρώπη που παραμένουν αναπάντητα, αφού για καιρό αποφεύχθηκε η ουσιαστική αναμέτρηση μαζί τους.

8. Τζασίντα Άρντερν

Η πρωθυπουργός της Νέας Ζηλανδίας έγινε αρχικά γνωστή από τον ιδιαίτερα ψύχραιμο τρόπο με τον οποίο αντιμετώπισε τη σφαγή στο τζαμί στο Κράιστσερτ, αλλά και το γεγονός ότι προσπάθησε να υψώσει έναν φραγμό στο ρατσιστικό μίσος. Πλέον, όμως, λειτουργεί ως σημείο αναφοράς για όρους επιμένουν ότι υπήρχε περιθώριο για μια πολιτική Zero-Covid με τη χώρα της να έχει μέχρις στιγμής ζηλευτές στατιστικές στην πανδημία. Ωστόσο, υπάρχουν και οι επικριτικές φωνές που υπογραμμίζου ότι όλα αυτά τα πέτυχε η Νέα Ζηλανδία εκμεταλλευόμενη το γεγονός ότι ως νησιωτική χώρα είχε πολύ μεγαλύτερα περιθώρια να επιβάλλει (όπως και η Αυστραλία) μεγάλους περιορισμούς σε όσους θα ήθελαν να εισέλθουν στη χώρα.

9. Γκάμπριελ Μπόριτς

Ο νεοεκλεγείς πρόεδρος της Χιλής αντιπροσωπεύει μια νέα δυναμική, πιο ριζοσπαστική, αριστερόστροφη αλλά και νεανική στα πολιτικά πράγματα της Λατινικής Αμερικής. Με τις προεδρικές εκλογές να αποτελούν την τελευταία πράξη του πολιτικού αντίκτυπου της λαϊκής έκρηξης του 2019, παράλληλα με τη διαδικασία σύνταξης νέου Συντάγματος χωρίς την κληρονομιά της δικτατορίας του Πινοσέτ, ο νεαρότερος πρόεδρος στην ιστορία της Χιλής καλείται να αποδείξει εάν μπορεί να υπάρξει πραγματική κοινωνική αλλαγή σε μια χώρα όπου πρωτοδοκιμάστηκαν οι πολιτικές που αρκετά χρόνια αργότερα θα συνηθίσουμε να αποκαλούμε «νεοφιλελεύθερες».

10. Μοχάμεντ μπιν Ζαγιέντ

Ο πρίγκιπας – διάδοχος του Εμιράτου του Άμπου Ντάμπι και ντε φάκτο ισχυρός άντρας των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων έδειξε το 2021 ότι είναι ένας από τους πιο εύστροφους πολιτικούς της Μέσης Ανατολής. Αρχιτέκτονας της εξωτερικής πολιτικής των ΗΑΕ και μιας πιο «παρεμβατικής λογικής» που οδήγησε στην εμπλοκή με τη σύγκρουση στη Λιβύη και στην Υεμένη, έδειξε ότι μπορεί να επιδεικνύει σημαντική ευελιξία όταν χρειάζεται. Στο κενό που αφήνει η σχετική αποχώρηση των ΗΠΑ από την Μέση Ανατολή, τα ΗΑΕ έχουνε επιδείξει ιδιαίτερη κινητικότητα σε πρακτικές συνεννόησης. Χωρίς να έχουν αναιρέσει την εξομάλυνση με το Ισραήλ, εντούτοις έχουν αναζητήσει μορφές συνεννόησης με τη Τουρκία αλλά και πιο σταθερή επικοινωνία με το Ιράν.

11. Αμπντούλ Γκάνι Μπαραντάρ

Τυπικά δεν είναι ο ηγέτης των Ταλιμπάν και είχε σχολιαστεί ποικιλοτρόπως το γεγονός ότι δεν ανέλαβε καθήκοντα πρωθυπουργού στην «προσωρινή κυβέρνηση». Όμως, ήταν ο επικεφαλής του πολιτικού γραφείου των Ταλιμπάν στο Κατάρ όπου και έγιναν μεγάλο μέρος των διαπραγματεύσεων που οδήγησαν στη συμφωνία για την αποχώρηση των αμερικανικών δυνάμεων από το Αφγανιστάν αλλά και σε ένα σημαντικό μέρος από τις διπλωματικές επαφές που οδήγησαν σε μια ντε φάκτο αναγνώριση των Ταλιμπάν ως τμήμα της επόμενης μέρας στο Αφγανιστάν. Ούτως ή άλλως οι Ταλιμπάν είναι από τους κερδισμένους της περασμένης χρονιάς κατορθώνοντας να καταλάβουν την εξουσία πιο εύκολα από ό,τι μπορεί και οι ίδιοι να είχαν εκτιμήσει.

12. Ναφτάλι Μπένετ

Ο Ναφτάλι Μπένετ είναι ένα από τα πρόσωπα της χρονιάς, πρωτίστως γιατί η παρουσία του σημαίνει ότι ο Μπενιαμίν Νετανιάχου δεν είναι ένα από τα πρόσωπα της χρονιάς, καθώς έληξε η μακρά του θητεία στην πρωθυπουργία του Ισραήλ, ύστερα από αλλεπάλληλες εκλογές και μια βαθιά πολιτική κρίση που αργεί να επιλυθεί. Μέχρι στιγμής η κυβέρνησή του, που συνεχίζει να αντιμετωπίζει την πανδημία, έχει καταφέρει να επιβιώσει, παρότι το βασικό της συνεκτικό στοιχείο είναι η αποτροπή μιας νέας πρωθυπουργίας Νετανιάχου. Χωρίς να έχει λιγότερο «σκληρές» θέσεις από τον προκάτοχό το, προσπαθεί να επιδείξει έναν τόνο ρεαλισμό την ώρα που το Ισραήλ προσπαθεί να εξασφαλίσει ότι η τάση απόσυρσης των ΗΠΑ από τη Μέση Ανατολή δεν θα μεταφραστεί και σε μειωμένη υποστήριξη για το ίδιο.

13. Αλεξάντερ Λουκασένκο

Αποκαλείται ο «τελευταίος ευρωπαίος δικτάτορας», όμως έχει καταφέρει να παραμείνει στην εξουσία για 27 χρόνια και προς το παρόν δεν φαίνεται εύκολο να εγκαταλείψει την εξουσία του, παρά τις κυρώσεις σε βάρος της Λευκορωσίας και το γεγονός ότι οι περισσότερες δυτικές χώρες δεν τον αναγνωρίζουν, καταλογίζοντάς του νοθεία στις εκλογές του 2020, παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και εργαλειοποίηση των μεταναστευτικών και προσφυγικών ροών. Από τους στενότερους συμμάχους της Μόσχας, παρότι η ρωσική διπλωματία έχει αποφύγει να ταυτιστεί με όλες τις επιλογές του, γνωρίζει καλά ότι εν μέσω του «Νέου Ψυχρού Πολέμου» η Ρωσία δεν υπάρχει περίπτωση να απεμπολήσει έναν κρίσιμο σύμμαχο στην περιοχή.

14. Τζούλιαν Ασάνζ

Για πάρα πολλούς ανθρώπους στον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων διανοουμένων, ανθρωπιστικών οργανώσεων, ενώσεων δημοσιογράφων ο Τζούλιαν Ασάνζ είναι ένας ήρωας του καιρού μας, αφού ιδρύοντας τα Wikileaks έδωσε στη δυνατότητα στην παγκόσμια κοινή γνώμη να αποκτήσει γνώση κρίσιμων πλευρών των πολέμων των ΗΠΑ, συμπεριλαμβανομένων και εγκλημάτων πολέμου. Για τις αρχές των ΗΠΑ αυτό είναι ένα σοβαρότατο αδίκημα που μπορεί να τιμωρηθεί ακόμη και με 175 χρόνια στη φυλακή. Αυτό εξηγεί τη μεγάλη φόρτιση γύρω από το εάν θα εκδοθεί ή όχι στις ΗΠΑ. Το τελευταίο διάστημα η καμπάνια για να μην εκδοθεί στις ΗΠΑ και να ελευθερωθεί κλιμακώνεται ύστερα και από την απόφαση ανώτερου βρετανικού δικαστηρίου που ανοίγει τον δρόμο για την έκδοση, σε αντίθεση με προηγούμενη απόφαση που είχε αρνηθεί την έκδοση με βάση τους κινδύνους για τη ζωή του εξαιτίας της ψυχικής του κατάστασης και των συνθηκών που θα αντιμετώπιζε.

15. Γκρέτα Τούνμπεργκ

Η νεαρή Σουηδή ακτιβίστρια χάλασε το κλίμα στην Γλασκώβη όταν σε πείσμα των διαβεβαιώσεων της διεθνούς κοινότητας, υπογράμμισε ότι η Διάσκεψη ήταν τελικά μια αποτυχία και ότι δεν λαμβάνονται αρκετά μέτρα για τον ριζικό περιορισμό των εκπομπών ρύπων που οδηγούν στην κλιματική αλλαγή. Η νεαρή ακτιβίστρια που κάποτε κατάφερε η δική της μοναχική «σχολική απεργία για το κλίμα» κάθε Παρασκευή να εμπνεύσει ένα παγκόσμιο κίνημα, παραμένει το ίδιο οργισμένη αν όχι περισσότερο. Πράγμα λογικό αφού εκπροσωπεί μια γενιά που βλέπει ορατό το ενδεχόμενο όταν θα είναι 45 ετών να ζει σε ένα πλανήτη όπου ολόκληρες περιοχές θα έχουν καταστεί αβίωτες από την κλιματική αλλαγή.

16. Εμπραχίμ Ραϊσί

Ο νικητής των προεδρικών εκλογών στο Ιράν, εκφράζει την πιο «σκληροπυρηνική» πτέρυγα της Ισλαμικής Δημοκρατίας που σημαίνει περισσότερο συντηρητική στάση στα πολιτισμικά ζητήματα, μεγαλύτερη αποφασιστικότητα στα θέματα διαπραγμάτευσης με τη Δύση, και περισσότερη κοινωνική ευαισθησία στα θέματα που αφορούν την οικονομία. Η εκλογή του αντιπροσωπεύει τη δυσαρέσκεια με τους «μετριοπαθείς», ιδίως σε σχέση με τη διαχείριση της κοινωνικής κατάστασης και ταυτόχρονα αποτυπώνει τη λογική ότι η διαπραγμάτευση με τη Δύση και τις ΗΠΑ για το πυρηνικό πρόγραμμα δεν μπορεί παρά να γίνει με όρους που να αποτυπώνουν την αναγνώριση ότι το Ιράν είναι μια ισχυρή περιφερειακή δύναμη, με ενεργό τον «άξονα της αντίστασης» και μέχρι τώρα αντοχή σε σχέδια «αλλαγής καθεστώτος».

17. Μάριο Ντράγκι

Με την κληρονομιά μιας μακράς θητεία ως τραπεζίτης αλλά και ως διοικητής της ΕΚΤ, όπου πιστώνεται τη διάσωση του ευρώ μέσα από την επιμονή στο “whatever it takes” και την εισαγωγή πρακτικών «ποσοτικής χαλάρωσης, ο Μάριο Ντράγκι αναδείχθηκε το 2021 ως η φιγούρα που θα μπορούσε να βοηθήσει την Ιταλία να αποφύγει μια διαρκή κυβερνητική κρίση και ανέλαβε πρωθυπουργός έχοντας την υποστήριξη ενός μεγάλου φάσματος κομμάτων, σε μια συγκυρία όπου αναδεικνυόταν ως κρίσιμα ζητήματα η μετα-πανδημική ανάκαμψη και η διαχείριση των μεγάλων κονδυλίων του Ταμείου Ανάκαμψης. Η συνυπογραφή με τον Εμανουέλ Μακρόν συνθήκης για τη γαλλοϊταλική συνεργασία τον Νοέμβριο του 2021, θεωρήθηκε ότι ανοίγει τον δρόμο όχι μόνο για έναν γαλλοϊταλικό άξονα (σε αντικατάσταση του προηγούμενου γαλλογερμανικού) αλλά και για την ανάδειξη του Ντράγκι σε ηγετική φυσιογνωμία στην όποια ανανέωση του ευρωπαϊκού οράματος.

18. Όλαφ Σολτς

Ο ηγέτης των Γερμανών σοσιαλδημοκρατών ήταν αρχικά το αουτσάιντερ των γερμανικών εκλογών του Σεπτεμβρίου 2021. Όμως, με τους Χριστιανοδημοκράτες να μην μπορούν να προτείνουν μια φιγούρα που να φαντάζει άξια διαδοχή της Άνγκελα Μέρκελ και τους Πράσινους να έχουν μια δυναμική με συγκεκριμένα όρια, η φήμη που είχε ως καλός «διαχειριστής» βοήθησε τους σοσιαλδημοκράτες να βγουν πρώτο κόμμα και αυτός να μπει με πλεονέκτημα στη διαπραγμάτευση για τη νέα κυβέρνηση. Βέβαια τα δύσκολα για  τη νέα κυβέρνηση είναι μπροστά, από το ερώτημα της ανάκαμψης σε συνδυασμό με την πράσινη μετάβαση μέχρι τις δύσκολες ισορροπίες με τις ΗΠΑ και τη Ρωσία που συγκεφαλαιώνονται στο ερώτημα για τον αγωγό Nord Stream 2, την ώρα που δεν είναι δεδομένο ότι θα δώσει την ίδια έμφαση στην ανανέωση του ηγετικού ρόλου της Γερμανίας μέσα στην ΕΕ.

19. Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν

Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής πιστώνεται την ολοκλήρωση της διαδικασίας για τη διαμόρφωση του «Ταμείου Ανάκαμψης» ή, όπως είναι επισήμως γνωστό, του NextGenerationEU, όπως και την αποσαφήνιση του τρόπου με τον οποίο οργανώθηκε η πανευρωπαϊκή εκδοχή Covid Green Pass. Ωστόσο, παρά την αίσθηση ότι η ΕΕ μπορεί στοιχειωδώς να αποφεύγει την παράλυση, τα ερωτήματα για το μέλλον και τη φυσιογνωμία της ΕΕ παραμένουν ανοιχτά, ιδίως από τη στιγμή που η συζήτηση γύρω από αυτά αναβάλλεται διαρκώς εδώ και αρκετά χρόνια.

20. Ίλον Μασκ

Ο νοτιοαφρικανικής καταγωγής επιχειρηματίας είχε σημαντικό μερίδιο δημοσιότητας και το 2021. Άλλωστε, μπορεί να συνδυάζει τη φιγούρα του τολμηρού επενδυτή με αυτή του εφευρέτη, ανανεώνοντας την ίδια τη φιγούρα του “captain of industry” – για να θυμηθούμε την παλιά ορολογία των αρχών του 20^ου αιώνα. Άλλωστε για την προηγούμενη ανάλογη ανανέωση χρειάζεται να πάμε πίσω στη δεκαετία του 1980 και τους Μπιλ Γκέιτς και Στιβ Τζομπς. Σε αυτό δεν συνέβαλε μόνο η επιτυχία της Space – X αλλά και το γεγονός ότι από την ηλεκτροκίνηση μέχρι τα διαστημικά ταξίδια ο Μάσκ επαναφέρει την αισθητική του «οραματιστή» στο χώρο του επιχειρείν.

in.gr