Αρχαία Πλευρώνα

Ο Τυδέας υπόσχεται στην προστάτιδά του Αθηνά μπροστά από τα τείχη της Θήβας

«αν ο δρόμος μου με φέρει πίσω στους αγρούς του Πορθάωνος
και τ’ Άρη η Πλευρώνα τις πύλες της για με αν ξανανοίξει,
χρυσό ναό ψηλά στο λόφο μες στην πόλη θα σου χτίσω
απ’ όπου θέα θά ’χεις το Ιόνιο με τις τρικυμίες
που με το πυρρό του το κεφάλι ο Αχελώος
αγριωπός αναταράσσει, στο διάβα του τις Εχινάδες…»

Ο Αιτωλός Τυδέας στο έπος Θηβαϊδα (Τους Επτά επί Θήβας) του Λατίνου ποιητή Στάτιου

Στη ΝΔ απόληξη του όρους Αρακύνθου (Ζυγός), και σε απόσταση μόλις 5 χλμ. ΒΔ της Ιεράς Πόλης Μεσολογγίου, υψώνεται επιβλητικά η ισχυρή οχύρωση της Νέας Πλευρώνας, καταλαμβάνοντας δύο γειτονικούς λόφους. Η Νέα Πλευρώνα αποτελούσε μία από τις μεγαλύτερες αρχαίες πόλεις της Δυτικής Αιτωλίας. Η οχύρωσή της, η οποία εντυπωσιάζει ακόμα και σήμερα, αποκαλείται από τους κατοίκους της περιοχής «Κάστρο της κυρα-Ρήνης», ονομασία που συνδέεται με νεώτερους θρύλους και παραδόσεις. Οφείλει το όνομά της στον ήρωα Πλευρώνα, γιο του Αιτωλού και γενάρχη της Αιτωλίας.

Σύμφωνα με το γεωγράφο Στράβωνα (Γεωγραφικά 10, ΙΙ, 4), η πόλη ιδρύθηκε μετά το 235/234 π.Χ., δηλαδή αμέσως μετά την καταστροφή της Παλαιάς Πλευρώνας, από τον Δημήτριο Β΄ το Μακεδόνα, γνωστό και ως Αιτωλικό. Τα ερείπια που εντοπίζονται νοτιότερα στους δύο χαμηλούς λόφους, Ασφακοβούνι (Γυφτόκαστρο) και Πετροβούνι, αποδίδονται στην Παλαιά Πλευρώνα.

Ο Όμηρος στο νηών κατάλογο, αναφέρει πέντε αιτωλικές πόλεις, μεταξύ των οποίων και την Πλευρώνα (Καλυδώνα, Χαλκίδα, Πυλήνη, Ώλενο) που συμμετείχαν στην εκστρατεία εναντίον της Τροίας. Επιπλέον, τόσο το όνομα της πόλης, όσο και το εθνικό Πλευρώνιος, εμφανίζεται σε μυκηναϊκές πήλινες πινακίδες της Γραμμικής Β΄ γραφής που βρέθηκαν στην Πύλο, γεγονός που αποδεικνύει ότι η πόλη υπήρχε ήδη στη Μυκηναϊκή εποχή.

Εντούτοις, έως σήμερα ελάχιστα θραύσματα αγγείων επιβεβαιώνουν την κατοίκηση κατά την περίοδο αυτή. Αντίθετα, περισσότερα στοιχεία υπάρχουν για τους πρωτογεωμετρικούς και τους γεωμετρικούς χρόνους, κυρίως από τάφους και ελάχιστα κτηριακά κατάλοιπα. Η Νέα Πλευρώνα, αν και γνώρισε μεγάλη ακμή κατά την Ελληνιστική περίοδο, μετά τη ναυμαχία του Ακτίου το 31 π.Χ., παρήκμασε και οι κάτοικοί της μεταφέρθηκαν στην Νικόπολη από τους Ρωμαίους.