«Γεμάτα μυστήριο και μαγεία είναι τα σπήλαια. Ανήλιαγα βάθη, παλάτια απόκοσμα, που τα κατοικούν περίεργα «ζώα» και σπάνια «φυτά», μορφές που χτίζονται για χρόνια ολόκληρα – αιώνες ολόκληρους – πάνω στο βράχο, μακριά από το φως του ήλιου…, μέσα σε ένα σκοτάδι ικανό, μέσα σε μια ησυχία απαραίτητη κάτω από ειδικές συνθήκες υγρασίας και θερμοκρασίας αναγκαίες, για να γεννηθεί και να μεγαλώσει μυστικά ο σταλακτίτης και ο σταλαγμίτης των βυθών της γης».

• Μ’ αυτά τα λόγια ξεκίνησε να μου μιλάει για τα σπήλαια και τα βάραθρα ο Κώστας Μπακολίτσας. Ένας από τους λιγοστούς, αν όχι ο μοναδικός άνθρωπος στην περιοχή μας, που έχει  δαπανήσει ώρες από τη ζωή του για να μπορέσει να δει από κοντά τα «σπλάχνα» των γκρεμών και των φαραγγιών αυτής, της τόσο δικής μας και ταυτόχρονα τόσο άγνωστης γεωγραφίας, που αποκαλούμε αιτωλοκαρνανική γη.

«Είναι λόγια», μου είπε «ενός φίλου και συναδέλφου, του σπηλαιολόγου Καλούστ Παραγκαμιάν, από το Ηράκλειο της Κρήτης», για εκείνα που του κέντρισαν το ενδιαφέρον του, όταν ως αναπληρωτής καθηγητής υπηρετούσε το 1998 σε ένα δυσπρόσιτο σχολείο στον Κρουσώνα της επαρχίας Μαλεβιζίου, πολύ κοντά σε ένα από τα μεγαλύτερα σπηλαιοβάραθρα της Κρήτης, με την ονομασία Χώνο Σάρχου…

Πριν όμως συνεχίσουμε με τα όσα μας είπε, ας δούμε για όσους δεν τον γνωρίζουν, τα βασικά στοιχεία του βιογραφικού του με την υποσημείωση, όπως άλλωστε έχω ξαναγράψει, ότι ποτέ  ένα βιογραφικό όσο περιεκτικό και πλούσιο και εάν είναι, δεν θα μπορέσει να περιγράψει τον κόπο και το περίσσεμα της ψυχής του ανθρώπου, στον οποίο αφορά. Μόνο το ίχνος της διαδρομής του θα σηματοδοτεί και τίποτ’ άλλο.

Λευτέρης Τηλιγάδας

---

Ο Κώστας Μπακολίτσας τελείωσε το τμήμα βιολογίας του ΑΠΘ και από το 1985 έως το 1993 εργάστηκε στη φροντιστηριακή διδασκαλία μαθημάτων γυμνασίου και λυκείου

Από το 1993 έως το 2003 υπηρέτησε ως αναπληρωτής σε δημόσια σχολεία και από το 2003 μέχρι σήμερα είναι διορισμένος καθηγητής στο υπουργείο παιδείας και θρησκευμάτων.

Από το 2004 έως το 2012 και από το 2013 έως το 2021 ήταν και είναι υπεύθυνος του Σχολικού Εργαστηρίου Φυσικών Επιστημών (ΥΣΕΦΕ) του 1ου και 3ου ΓEΛ Αγρινίου αντίστοιχα.

Από το 2013 έως το 2014 υπήρξε επίσης συνεργάτης του ΕΚΦΕ Αγρινίου και έχει διδάξει σε δημόσια ΙΕΚ μία σειρά μαθημάτων στους τομείς της διαιτολογίας, του προγραμματισμού ηλεκτρονικών υπολογιστών της οικολογίας και γεωγραφικών συστημάτων κ.ά.

Υπήρξε Μέλος Λυκειακών επιτροπών (2012-13 και 2013-14) Πανελλαδικών εξετάσεων στο Μουσικό Λύκειο Αγρινίου και στο 2ο Γενικό Λύκειο Αγρινίου αντίστοιχα. Μέλος της επιτροπής του Βαθμολογικού κέντρου Αγρινίου το 2017 και 2018 και τέλος δημιουργός και υποστηρικτής της ιστοσελίδας του 3ου ΓΕΛ Αγρινίου από το 2013.

Έχει πτυχίο Ραδιοερασιτέχνη από  το Υπουργείο Μεταφορών Επικοινωνιών, πτυχίο Ιστιοπλοΐας από το Ναυτικό Όμιλο Ηρακλείου Κρήτης και δίπλωμα ταχύπλοου από το Υπολημεναρχείο Μεσολογγίου.

Έχει παρακολουθήσει μία μεγάλη σειρά σεμιναρίων και έχει συμμετάσχει ως εισηγητής σε πληθώρα συνεδρίων και σεμιναρίων ως εισηγητής. Αρκετές επίσης είναι και οι δημοσιεύσεις και οι ανακοινώσεις του καθώς και το συγγραφικό του έργο: Μπακολίτσας Κ., Τσοβόλας Σ., Ντασιώτης Φ.,“Οι μαθητές παρουσιάζουν…”, Μια σχολική δραστηριότητα αφιερωμένη στις θετικές επιστήμες με πρωταγωνιστές τους μαθητές κυρίως της Γ’ Γυνασίου, Αγρίνιο 2016. Μπακολίτσας Κ., «Βυζαντινές και Μεταβυζαντινές Σπηλαιώδεις Μονές και Σκήτες της Αιτωλοακαρνανίας» Αυτοέκδοση Αγρίνιο 2016. Μπακολίτσας Κ., Τσώνης Β., «Αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών με χρήση των GIS» Σημειώσεις και Πακέτο e-learning για e-μάθηση του ΚΕΚ ΜΑΣΤΕΡ Αγρίνιο 2009.

Αρθρογραφεί στο Γεωλογικό περιοδικό ΟΡΥΚΤΟΛΟΓΙΚΑ ΝΕΑ και από το 2013 είναι μέλος του Σπηλαιολογικού Ελληνικού Αθλητικού Συλλόγου (ΣΕΛΑΣ) και συμμετέχει σε Βιοσπηλαιολογικά Ερευνητικά προγράμματα, συνεργαζόμενος με Ελληνικά Πανεπιστήμια, αλλά και με Πανεπιστήμια του εξωτερικού.

Τέλος είναι μέλος του Ορειβατικού Συλλόγου Αγρινίου, της Ένωσης Ραδιοερασιτεχνών Δυτικής Ελλάδας, SZ1A, στις Ομάδες Έκτακτης Ανάγκης της Ένωσης Ελλήνων Ραδιοερασιτεχνών, Αντιπρόεδρος της Αστρονομικής και Αστροφυσικής Εταιρείας Δυτικής Ελλάδας. (2018-2021), μέλος του Συλλόγου Φίλων της Βελανιδιάς και Περιβάλλοντος “Η Αμαδρυάδα” και της ΕΛ.Ε.ΠΟ.Ζ. (Ελληνική Εταιρεία Πολικών Ζωνών – Hellenic Polar Zones Society).

Ασχολείται ερασιτεχνικά με την Παλαιοντολογία και την Ορυκτολογία, την Αστροφωτογραφία βαθέος ουρανού και τη Ραδιοαστρονομία και ταυτόχρονα είναι Συλλέκτης και ερευνητής Μετεωριτών.

---

 

Κ. Μπακολίτσας: Ιχνηλατώντας τα βάθη της γης

Λ.Τ.: Πότε συνειδητοποίησες για πρώτη φορά, Κώστα, το ενδιαφέρον σου για τη σπηλαιολογία;

Κ.Μ.: Όλα ξεκίνησαν, όταν ως αναπληρωτής καθηγητής υπηρετούσα το 1998 σε ένα δυσπρόσιτο σχολείο στον Κρουσώνα της επαρχίας Μαλεβιζίου, πολύ κοντά σε ένα από τα μεγαλύτερα σπηλαιοβάραθρα της Κρήτης, με την ονομασία Χώνο Σάρχου. Την χρονιά εκείνη με δέκα μαθητές μου κάναμε την πρώτη επίσκεψη στο σπήλαιο στα πλαίσια εκπαιδευτικού προγράμματος με τη βοήθεια των σπηλαιολόγων της Ε.Σ.Ε. Κρήτης. Συλλέξαμε βιολογικό υλικό και το μελετήσαμε στη συνέχεια στο σχολικό μας εργαστήριο. Ενθουσιάστηκα τόσο με την πρώτη μου αυτή αποστολή σε σπήλαιο και φούντωσε μέσα μου η φλόγα της σπηλαιολογίας, από λαχτάρα και περιέργεια να μελετήσω τη ζωή των σπηλαίων.

Επιστρέφοντας στην ιδιαίτερη πατρίδα μου το Αγρίνιο συνέχισα δειλά δειλά αυτό που είχα ξεκινήσει, μόνος μου χωρίς τη βοήθεια κάποιου φορέα, μέχρι και σήμερα, ξοδεύοντας πολύ χρόνο και χρήμα από το υστέρημά μου, για να μελετήσω τα σπήλαια της περιοχής μου και όχι μόνο.

Πριν αρκετά χρόνια άρχισα να συλλέγω δείγματα από τις σπηλιές, λαμβάνοντας πάντα ειδικές άδειες από την Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας Σπηλαιολογίας του Υπουργείου Πολιτισμού.

Οι άδειες ήταν απαραίτητες για να μελετήσεις σπήλαια, τα περισσότερα από τα οποία είχαν αρχαιολογικά ευρήματα και σε καμιά περίπτωση δεν έπρεπε να διαταραχθεί η στρωματογραφία τους.

Συνεργάστηκα με πολλά πανεπιστήμια και ερευνητές για την ταυτοποίηση των ευρημάτων μου και σε κάποιες περιπτώσεις τα είδη των ζώων που ανακάλυπτα ήταν μοναδικά ενδημικά των σπηλαίων.

Κάθε ανακάλυψη μού έδινε φτερά να συνεχίσω όλο και πιο εντατικά την έρευνά μου.

Παράλληλα με τη βιο-σπηλαιολογική μου έρευνα είχα την τύχη να γνωρίσω σημαντικούς επιστήμονες αρχαιολόγους, οι οποίοι με έμαθαν να ξεχωρίζω και να καταγράφω αρχαιολογικά ευρήματα, κάνοντας ανελλιπώς αναφορές για κάθε σπήλαιο στην ΕΠΣ.

 

 

Λ.Τ.: Πόσο πλούσια σε τέτοια ευρήματα είναι τα σπήλαια της περιοχής μας;

Κ.Μ.: Μπορώ να πω πως τα αρχαιολογικά ευρήματα όλων των περιόδων που εντόπισα και οδήγησαν τους ειδικούς αρχαιολόγους σε αυτοψίες και ανασκαφές, είναι πολλά. Λίθινα εργαλεία σε σπήλαια που δεν είχαν ποτέ στο παρελθόν ερευνηθεί και συνεπώς αποτελούσαν τόπους κατοικίας ή λατρείας του προϊστορικού ανθρώπου. Σκελετικά ευρήματα νεολιθικών τάφων ηλικίας 7000 χρόνων. Κατάλοιπα ανθρώπινης δραστηριότητας ηλικίας 9000 χρόνων. Νεολιθικά και όχι μόνο κεραμικά, ειδώλια κ.λπ., που χαρακτήριζαν τα σπήλαια αυτά ως σημαντικά μνημεία της τοπικής ιστορίας μας. Η λίστα των ευρημάτων είναι πολύ μεγάλη, αν προστεθούν και τα παλαιοντολογικά ευρήματα σε κάποια από αυτά.

Λ.Τ. Τι θεωρείς ότι είναι το σημαντικότερο για σένα σε αυτή την «περιπέτεια» και πόσο στηρίχτηκες σε αυτή σου την προσπάθεια ;

Το σημαντικότερο για μένα είναι η ανακάλυψη νέων σπηλαίων και η εξερεύνηση πολλών, που οι ντόπιοι γνώριζαν αλλά δεν είχαν δει ποτέ  τι περιέχουν. Αυτές οι λεπτομερείς φωτογραφίσεις των σπηλαίων όμως που κάποιοι γνώριζαν και οι πολλοί δεν είχαν δει ποτέ, είναι μερικά από αυτά που πιστεύω ότι βοήθησαν τους συμπολίτες μου και φίλους μου να αγαπήσουν τα σπήλαια και να ενδιαφερθούν για αυτά.

Φυσικά οι διαφωνίες και σε κάποιες περιπτώσεις και οι «συγκρούσεις» με κάποιους ήταν αναπόφευκτες. Δεν θα αναφερθώ σε αυτές γιατί σε όλες τις περιπτώσεις δικαιώθηκα και πέτυχα νομίζω τους στόχους μου.

Εκείνο που με στηρίζει και με εμψυχώνει είναι ότι κατάφερα σπήλαια και βάραθρα να καθαριστούν και να σταματήσει η πτώση σκουπιδιών σε αυτά, όπου σε κάποιες περιπτώσεις το έκαναν οι ίδιοι οι τοπικοί άρχοντες, κατά παράβαση της Εθνικής και Ευρωπαϊκής νομοθεσίας. Σπήλαια άνοιξαν τις κλειστές εισόδους τους με πλέγματα, τα οποία παρεμπόδιζαν τη μετακίνηση των νυχτερίδων σε αυτά, τακτική συνήθης από ιερείς σε σπηλαιώδη Μοναστήρια. Αυτά είναι τα στηρίγματά μου… και οι φίλοι μου, αρκετοί από τους οποίους με ακολουθούν μερικές φορές στις άγνωστες αυτές διαδρομές της αιτωλοακαρνανικής γης.

 

 

Λ.Τ.: Υπάρχουν συνεργασίες που θα ήθελες να αναφέρεις;

Συνεργάστηκα με πολλούς ερευνητές νυχτερίδων και όχι μόνο, δίνοντας στοιχεία για πολλές δεκάδες σπήλαια της περιοχής μας σε ζώνες Νατούρα προκειμένου να προστατευτούν. Πάντα ανιδιοτελώς και με αγάπη για τα μνημεία της φύσης που φιλοξενεί ο τόπος μας.

Στην πολυετή προσπάθειά μου μπορώ να πω πως είχα σημαντική βοήθεια από φίλους σπηλαιοσυντρόφους και πολίτες που ζούσαν κοντά στα σπήλαια και γνώριζαν τη θέση τους. Ο κατάλογος είναι μεγάλος, αλλά αυτός που ήταν δίπλα μου στις περισσότερες αποστολές είναι ο Γεωλόγος Πάνος Καρούτσος, στον οποίο χρωστάω πολλές στιγμές χαράς από τις αμέτρητες ανακαλύψεις μας.

Οι καραντίνες ανέκοψαν την πορεία μας αλλά μετά τη λήξη τους έχουμε προγραμματίσει την εξερεύνηση πολλών σπηλαίων, τα οποία θα προσθέσουν κι άλλα λιθαράκια στην πολύ σημαντική τοπική ιστορία, αλλά και στη διεύρυνση της άγνωστης σπηλαιοπανίδας της περιοχής μας.

 

 

Λ.Τ.: Πόσο δύσκολο είναι Κώστα, να  ασχοληθεί κάποιος ερασιτεχνικά με αυτό το αντικείμενο της εξερεύνησης;

Μ.Κ.: Συμβουλή μου είναι, να μην κάνει κανείς μόνος του αυτό το βήμα. Αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα λειτουργούν κάποιοι σπηλαιολογικοί σύλλογοι στην Αθήνα, στη Θεσσαλονίκη και στο Βόλο. Όποιος θέλει λοιπόν να ασχοληθεί με τη σπηλαιολογία θα πρέπει να γνωρίζει ότι θα πρέπει να διαθέσει αρκετές ώρες στην εκπαίδευσή του, παρακολουθώντας ειδικά σεμινάρια τα οποία οργανώνουν σύλλογοι που βρίσκονται στις παραπάνω πόλεις που ανέφερα. Η εκπαίδευση κρατάει δύο με τρεις μήνες και πέρα από την πρακτική εξάσκηση περιλαμβάνει και μαθήματα θεωρίας. Συνήθως τα μαθήματα γίνονται τα Σαββατοκύριακα σε σπήλαια της Ελλάδας, ενώ τις Τετάρτες παραδίδονται τα μαθήματα της θεωρίας.

 

 

Λ.Τ.: Ποια σπήλαια στο νομό είναι σημαντικά για να τα δει κανείς;

Μ.Κ.: Θα πρέπει να καταλάβουμε ότι η Αιτωλοακαρνανία διαθέτει πολλά και σημαντικά σπήλαια και το καθένα από αυτά έχει την ιδιαιτερότητά του. Υπάρχουν σπήλαια με μεγάλη ιστορική σημασία, σπήλαια με σημαντική αρχαιολογική σημασία, με γεωλογική σημασία. Καθένα από αυτά είναι σημαντικό στο δικό του τομέα. Υπάρχουν για παράδειγμα τα σπήλαια της Βαράσοβας, τα οποία είναι πάρα πολύ σημαντικά, δεν μιλώ μόνο για το σπήλαιο του Αγίου Νικολάου,  αλλά και για όλα τα άλλα που υπάρχουν σ’ εκείνο το χώρο. Για παράδειγμα το «σπήλαιο του αρχάνθρωπου», όπως ονομάζεται, το οποίο αναφέρεται στη βιβλιογραφία και ως «σπήλαιο του Πλατάνου», το οποίο οι σύγχρονοι αρχαιολόγοι θεωρούν ότι είναι 40.000 – 50.000 ετών.

Όλα αυτά τα σπήλαια βέβαια, είναι αρκετά δυσπρόσιτα, γεγονός που τα καθιστά βέβαια και προστατευμένα. Τα προσβάσιμα έχουν μετατραπεί κατά καιρούς σε μικρά εκκλησάκια με αποτέλεσμα να έχουν υποστεί σημαντικές αλλοιώσεις. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι το πολύ σημαντικό «σπήλαιο του Αγίου Νικολάου του Κρεμαστού» στον Αράκυνθο, το οποίο αν και έχει σημαντικές και αξιόλογες αγιογραφίες, αυτές είναι κατεστραμμένες από βανδαλισμούς. Το σπήλαιο αυτό το επισκεφθήκαμε μαζί με ένα κλιμάκιο αρχαιολόγων της εφορείας παλαιοανθρωπολογίας και σπηλαιολογίας και κάναμε αυτοψία, καταγράψαμε όλες τις αγιογραφίες με κάθε λεπτομέρεια και ο στόχος είναι αυτό το σπήλαιο να ενταχθεί σε ένα πρόγραμμα για να συντηρηθούν και να γίνει η ανασύσταση και η προστασία τους.

 

 

Το καταγεγραμμένο υλικό στο μαγνητόφωνο είναι ακόμα πολύ και σίγουρα δεν μπορεί να χωρέσει μέσα σε μία μόνο συνέντευξη. Το κρατάω. Kαι επειδή ο κ. Μπακολίτσας είναι βέβαιο ότι θα μας απασχολήσει πάλι με τις φωτογραφίες και τις εξερευνήσεις του, θα χρησιμοποιηθεί κατάλληλα.

 

---

Λευτέρης Τηλιγάδας
«Agrinio 365» Media Group | AgrinioTimes.gr, Antenna-Star.gr