Αιτωλός και Ακαρνάν

Η πρώτη γυναίκα στον κόσμο, μετά την εξαφάνιση του ανθρωπίνου γένους από τον κατακλυσμό, ήταν η κόρη του Δευκαλίωνος και της Πύρρας, η Πρωτογένεια.

• Το ίδιο το όνομά της μαρτυρά την ιστορία της. Όνομα που επέζησε κατά το έθιμο στα επόμενα χρόνια, με τη μυθοπλασία να διατηρεί το συμβολισμό. Πρωτογένεια έτσι ονομάστηκε και η κόρη του Καλυδώνος που γέννησε τον Όξυλο.

Ο Δευκαλίων ήταν γιος του Προμηθέα και της Πανδώρας ή της Κλυμένης και ήταν αυτός που ερμήνευσε το χρησμό για τα κόκαλα της μητέρας που μετά την καταστροφή θα ανάστηναν την ανθρωπότητα. Ο Δίας οργισμένος για την ασέβεια των ανθρώπων έκανε κατακλυσμό και σώθηκε μόνο ο Δευκαλίων με την Πύρρα στην κιβωτό που κατασκεύασαν όταν ο Προμηθέας τους αποκάλυψε το σχέδιο του Διός.

• Η κιβωτός προσάραξε στην κορυφή του Παρνασσού. Τίποτε και κανείς δεν είχε απομείνει.

Η ευσέβεια του ζευγαριού όμως συγκίνησε τον Δία. Μητέρα ήταν η γη και τα κόκαλά της οι πέτρες. Αυτό εννοούσε η Θέμιδα. Άρχισαν λοιπόν να προχωρούν ρίχνοντας πίσω τους πέτρες. Αυτές που έριχνε ο Δευκαλίων γίνονταν άνδρες, εκείνες που έριχνε η Πύρρα γίνονταν γυναίκες. Οι δυο τους όμως έκαναν και τα δικά τους παιδιά: Έλλην, Αμφικτύων, Μελανθώ και Πρωτογένεια.

Η Πρωτογένεια λοιπόν, αδελφή του Έλληνα, γέννησε τον Ενδυμίωνα ή κατ’ άλλην εκδοχή γέννησε τον Αέθλιο, γιος του οποίου ήταν ο Ενδυμίων. Γιος του Ευδυμίωνος, τρίτος στη σειρά, ήταν ο Αιτωλός. Μητέρα του Αιτωλού ήταν η Ιφιάνασσα ή κάποια νηίδα νύμφη.

• Απ’ αυτόν αρχίζει η γενεαλογία των μεγάλων ηρώων και των μυθικών βασιλιάδων. Γιοι του Αιτωλού και της Προνόης ήταν ο Καλυδών και ο Πλευρών. Ο Αγήνωρ, γιος του Πλευρώνος δίνει τη σκυτάλη στον Παρθάωνα κι ακολουθούν οι γιοι του Άγριος, Μέλας και Οινεύς. Από τον Οινέα γεννιέται ο Μελέαγρος, ο Τυδεύς, η Δηιάνειρα.

Ο Ανδραίμων, γαμπρός του Οινέα θα πάρει τα σκήπτρα και ο γιος του Θόας θα είναι ο επικεφαλής των Αιτωλών στον Τρωικό πόλεμο. Τον Θόαντα θα διαδεχθεί ο Αίμων, γιος του οποίου ήταν ο Όξυλος. Ο γιος του Όξυλου ονομάστηκε κι εκείνος Αιτωλός.

• Κατά το μύθο, ο «γενάρχης» Αιτωλός, συμβασιλιάς της Ήλιδος μαζί με τον αδελφό του Επειό, σκότωσε άθελά του τον γιο του Ιάσσονος, Άπιν. Ήταν ατύχημα σε αρματοδρομία, υποχρεώθηκε όμως να εκπατριστεί. Πήγε λοιπόν στην απέναντι χώρα των Κουρητών κοντά στον Αχελώο ποταμό.

Η εγκατάσταση των Επειών έγινε παράλληλα μ’ αυτή των Ιώνων, που είχαν επικεφαλής τον Κέφαλο, τον εγγονό του Ξούθου. Ο Αιτωλός δεν δυσκολεύτηκε να κυριεύσει τη χώρα, που αργότερα ονόμασε Αιτωλία. Οι Αιτωλοί θα επιστρατεύσουν στην Ήλιδα με την επάνοδο των Ηρακλειδών και τον Όξυλο.

Αλκμαίων

Εξίσου «μυθική» είναι η εγκατάσταση του Ακαρνάνος. Αυτός ήταν γιος του Αλκμαίωνος (ή Αλκμέων) και της Καλλιρόης, της κόρης του Αχελώου. Ο Αλκμαίων ήταν γιος του Αμφιάραου ο οποίος και ξεκινώντας για την εκστρατεία των Επτά επί Θήβας, γνωρίζοντας ότι θα είναι μοιραία γι’ αυτόν, εξόρκισε τους γιους του να εκδικηθούν το θάνατό του σκοτώνοντας την Εριφύλη και εκστρατεύοντας για δεύτερη φορά εναντίον των Θηβών (επίγονοι).

Σ’ αυτή την εκστρατεία αρχηγός ήταν ο Αλκμαίων. Αυτός μάλιστα σκότωσε τον Λαοδάμαντα, τον αρχηγό των Θηβαίων. Η Εριφύλη ήταν η μητέρα του Αλκμαίωνος και είχε δωροδοκηθεί απ’ τον Πολυνείκη με το περιδέραιο της Αρμονίας, της θεϊκής συζύγου του Κάδμου.

Ο Αλκμαίων δεν παράκουσε την εντολή του πατέρα του. Αυτό έγινε μετά την άλωση των Θηβών, οργισμένος απ’ την προδοσία – δωροδοκία της Ερυφίλης και ακολουθώντας ένα χρησμό του Απόλλωνος. Στον φόνο συμμετείχε πιθανόν και ο αδελφός του Αμφίλοχος.

Όταν όμως σκότωσε τη μητέρα του Ερυφίλη, άρχισε να περιπλανιέται κυνηγημένος απ’ τις Ερυνίες, που τον έκαναν να χάσει τα λογικά του. Κάποια στιγμή έφτασε στην Ψωφίδα της Αρκαδίας όπου και εξυγνιάσθηκε απ’ τον βασιλιά Φηλέα ή Φηγέα.

Πήρε δε για σύζυγό του την κόρη του βασιλιά, την Αρσινόη.

• Γαμήλιο δώρο της έκανε το καταραμένο περιδέραιο και το φόρεμα της Αρμονίας.

Έτσι στη χώρα ενέσκηψαν δεινά και ξηρασία. Ο χρησμός ήταν σαφής: Ο Αλκμαίων θα έβρισκε ησυχία μόνο στο μέρος εκείνο που ποτέ δεν το έχει δει το φως του ήλιου. Υπήρχε τέτοιο μέρος; Ναι. Στο στόμιο του ποταμού Αχελώου μόλις είχε σχηματιστεί ένα καινούργιο νησάκι.

Εκεί πήγε ο Αλκμαίων (αφού αρχικά φιλοξενήθηκε στην Καλυδώνα απ’ τον Οινέα και μετέβη αργότερα στη Θεσπρωτία, απ’ όπου εξεδιώχθη) και λησμονώντας την Αρσινόη, παντρεύτηκε την κόρη του Αχελώου Καλλιρόη, η οποία του γέννησε δύο παιδιά.

• Αμφότερος και Ακαρνάν τα ονόματά τους.

Κατ’ άλλην εκδοχή ο Αλκμαίων νυμφεύτηκε την κόρη του Φηγέα Αλφεσίβοια και την εγκατέλειψε για την Καλλιρόη. Οι αδελφοί της Αλφεσίβοιας Τήμενος και Αξιών σκότωσαν τον Αλκμαίωνα, αλλά εκείνη τους εκδικήθηκε αργότερα. Κατά την παράδοση η Αλφεσίβοια φύτευσε στον τάφο του Αλκμαίωνος κυπαρρίσια που έφταναν σε τεράστιο ύψος και οι κάτοικοι της Ψωφίδος τα θεωρούσαν ιερά.

• Η Καλλιρόη όμως ήθελε το περιδέραιο και το φόρεμα της Αρμονίας και έπεισε τον σύζυγό της να της το φέρει. Πήγε λοιπόν ο Αλκμαίων στην Ψωφίδα να το ζητήσει με πρόσχημα ότι θέλει να το αφιερώσει στους Δελφούς. Η απάτη αποκαλύφθηκε όμως και ο βασιλιάς Φηλέας με τους γιους του τον καταδίωξαν και τον σκότωσαν. Η Καλλιρόη, που στο μεταξύ είχε συνδεθεί με τον Δία, ζητούσε εκδίκηση, τα παιδιά της όμως ήταν ακόμη μικρά.

Παρακάλεσε έτσι τον Δία να κάνει να ανδρωθούν γρήγορα ο Αμφότερος και ο Ακαρνάν. Ο Ζεύς εισάκουσε την παράκλησή της. Έτσι οι δύο νέοι σκότωσαν στην Τεγέα τους αδελφούς της Αρσινόης και στην Ψωφίδα τον Φηλέα.

Το πέπλο και το περιδέραιο της Αρμονίας το αφιέρωσαν στους Δελφούς.

• Ίδρυσαν αργότερα μια πόλη που ονομάστηκε Ακαρνανία, όνομα που δόθηκε μετά σ’ ολόκληρη την περιοχή. Και με τα χρόνια, η Ακαρνανία και η Αιτωλία πέρασαν απ’ τον μύθο στην ιστορία, χωρίς οι κάτοικοί τους να καταλάβουν το πώς και το πότε…

Φώτης Μπερίκος 

Από το βιβλίο “Αιτωλία και Ακαρνανία: Εν αρχή ην ο Μύθος”