Η Εκτροπή του Αχελώου σε «νέα» φάση

Υπό τη μορφή της προώθησης του Φράγματος της Μεσοχώρας εκδικάστηκε την 1η Μαρτίου το θέμα της Εκτροπής του Αχελώου. Να σημειωθεί πως πέρασαν 30 χρόνια από την κατάθεση της πρώτης αίτησης ακύρωσης στο Συμβούλιο της Επικρατείας και 29 από την πρώτη απόφαση του Δικαστηρίου.

• Ακολουθεί μία σύντομη αναφορά όλων των αποφάσεων του Συμβουλίου της Επικρατείας καθώς και ορισμένοι βασικοί σταθμοί για το συγκεκριμένο έργο:

Για πρώτη φορά θέμα εκτροπής του Αχελώου προέκυψε το 1925 όταν ο καθηγητής Κουτσοκώστας πρότεινε την εκτροπή με τη δημιουργία φράγματος στη Μεσοχώρα. Το 1972 ο μηχανικός της Δ.Ε.Η. Μαγειρίας (που είχε επανέλθει από την ΕΣΔΔ και είχε αναμιχθεί στην αποξήρανση της λίμνης Αράλης) διατύπωσε την ιδέα εκτροπής από τη θέση Συκιά.

Το 1979 η τότε Κυβέρνηση εγγράφει κονδύλι 200 εκατ. δρχ. για τη μελέτη της εκτροπής, ενώ το 1981 εξαγγέλλει διεθνή διαγωνισμό για τη σκοπιμότητα του έργου. Το 1983 ο πρωθυπουργός Α. Παπανδρέου εξαγγέλλει πανηγυρικά στο Κιλελέρ την αρχή υλοποίησης του έργου, χωρίς μελέτες για το ενεργειακό σκέλος του, για την εξέλιξη της γεωργικής ανάπτυξης της Θεσσαλίας, για την οικονομική σκοπιμότητα του συνολικού σχεδίου αλλά και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις.

Το 1985 η Δ.Ε.Η. ξεκινά την κατασκευή έργων με ένταξη στα ΜΟΠ, όμως το 1987 η ΕΟΚ αρνείται να χρηματοδοτήσει σχετικά έργα. Το 1993 η νέα Κυβέρνηση του ΠΑ.ΣΟ.Κ. προωθεί νέο σχέδιο εκτροπής και το εντάσσει στο Β’ ΚΠΣ. Ομως η ΕΟΚ το 1994 ματαιώνει οριστικά κοινοτική χρηματοδότηση για την προώθηση της εκτροπής.

Τον Μάιο του 1993 κατατίθεται για πρώτη φορά αίτηση ακύρωσης στο ΣτΕ από κεντρικές περιβαλλοντικές οργανώσεις, η οποία και εκδικάζεται στις 11/5/94. Με τις πρώτες αποφάσεις του ΣτΕ, οι οποίες εκδόθηκαν στις 23/9/94 (2759/1994, 2760/1994), ακυρώθηκε η έγκριση περιβαλλοντικών όρων για το έργο με την αιτιολογία ότι δεν είχε υπάρξει συνολική μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων όπου θα έπρεπε να συνεκτιμώνται οι επιμέρους συνέπειες του έργου αλλά και οι απώτερες συνέπειες για το περιβάλλον, ιδιαίτερα από την αλλοίωση του υδρολογικού ισοζυγίου μεταξύ Δυτικής Ελλάδας και Θεσσαλίας. Οι εν λόγω αποφάσεις μεταφράστηκαν στα αγγλικά και είχαν ευρύτατη δημοσιότητα σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά.

Το επόμενο έτος εκδόθηκε νέα απόφαση του ΣτΕ, με την οποία ακυρώθηκε παράλειψη οφειλόμενης νόμιμης ενέργειας να χορηγηθούν βασικά στοιχεία από δημόσιες υπηρεσίες για το θέμα της εκτροπής (3943/1995), η οποία και αυτή έλαβε ευρεία δημοσιότητα σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά.

Μετά τις αποφάσεις αυτές κατασκευάστηκε «συνολική» μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων η οποία στις αρχές Φεβρουαρίου 1996 προσβλήθηκε στο ΣτΕ από κεντρικές περιβαλλοντικές οργανώσεις. Τον Δεκέμβριο 1996 οργανώθηκε άτυπη δίκη για τον Αχελώο από τέσσερις κεντρικές περιβαλλοντικές οργανώσεις και τα πρακτικά της εκδόθηκαν –με καθυστέρηση– το 1999 (Εκδόσεις «Στοχαστής»).

Τα πρακτικά αυτά είναι αποκαλυπτικά και παραμένουν μέχρι και σήμερα επίκαιρα διότι συμμετείχαν κεντρικοί παράγοντες πολιτικών και πανεπιστημιακών θεσμών και μάλιστα ο μετέπειτα υπουργός Περιβάλλοντος επί ΣΥ.ΡΙΖ.Α. κ. Γ. Σταθάκης, ο οποίος μεταξύ άλλων κατέθεσε ότι το έργο πρέπει να ιδωθεί ενιαία και ότι η λεγόμενη «μικρή εκτροπή» είναι ανυπόστατη. Μεταξύ άλλων τόνισε ότι αρμόδιοι υπουργοί εξαπάτησαν τα όργανα της Ε.Ε. στα οποία έλεγαν ότι το έργο εκτροπής είναι καθαρά ενεργειακό, υποβαθμίζοντας έτσι το περιβάλλον και διαπράττοντας απιστία όσον αφορά τη δημόσια περιουσία. Τελικά, υπογράμμισε ότι το έργο της εκτροπής συνιστά κατασπατάληση νερού.

Επί της αίτησης ακύρωσης του 1996 εκδόθηκε η απόφαση 3478/2000 η οποία ακύρωσε απόφαση του υπουργείου Πολιτισμού με την οποία εγκρίθηκε η κατασκευή του φράγματος της Συκιάς και όλες τις σχετικές με αυτήν πράξεις άλλων υπουργείων. Η απόφαση αυτή είναι πολύ σημαντική για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς, δεδομένου ότι έχουν καταγραφεί άκρως εμπεριστατωμένες σκέψεις τόσο για την ισχύ της Σύμβασης της Γρανάδας όσο και γενικότερα για το πλαίσιο προστασίας της πολιτισμικής κληρονομιάς στη χώρα μας.

Μετά τις προηγούμενες ακυρωτικές αποφάσεις του ΣτΕ δημοσιεύτηκαν νέοι περιβαλλοντικοί όροι και αποφάσεις για έργα εκτροπής, που προσβλήθηκαν τον Ιούνιο 2002 και 2003 με αιτήσεις ακυρώσεως, αυτή τη φορά όχι μόνο από κεντρικά περιβαλλοντικά σωματεία αλλά και από μια πανστρατιά οργανώσεων της Αιτωλοακαρνανίας όπως και από κατοίκους της Μεσοχώρας. Επί αυτών των αιτήσεων ακυρώσεως εκδόθηκαν οι αποφάσεις του ΣτΕ 1688-1691/2005, με τις οποίες ακυρώθηκαν και αυτοί οι περιβαλλοντικοί όροι και τα σχετικά έργα εκτροπής.

Στη συνέχεια κατατέθηκε από φορείς της Αιτωλοακαρνανίας αίτηση ακυρώσεως κατά του αποτελέσματος δημοπρασίας για την εκτέλεση της αποπεράτωσης του φράγματος της Συκιάς, η οποία έγινε δεκτή με την απόφαση 1186/2006 του δικαστηρίου.

Τα συναρμόδια Υπουργεία προχώρησαν σε νέα έγκριση νέων περιβαλλοντικών όρων, κατά της οποίας κατατέθηκε αίτηση ακυρώσεως (τόσο από κεντρικές περιβαλλοντικές οργανώσεις όσο και από φορείς της Αιτωλοακαρνανίας).

Η νέα υπουργική απόφαση, για να αποφευχθεί ο έλεγχος του δικαστηρίου, εντάχθηκε από τον τότε υπουργό Περιβάλλοντος Σουφλιά, με έγκριση του θερινού Τμήματος Διακοπών της Βουλής, στον ν. 3481/2006 για το Εθνικό Κτηματολόγιο. Η μεθόδευση αυτή είχε ξεκινήσει επί Κυβερνήσεως ΠΑ.ΣΟ.Κ. το 1995, όταν οι περιβαλλοντικοί όροι για την επίγεια χάραξη της Περιφερειακής Λεωφόρου Υμηττού είχαν ενταχθεί στον νόμο με τον οποίο κυρώθηκε η σχετική σύμβαση μεταξύ Δημοσίου και κατασκευαστικών εταιρειών.

Με τις αποφάσεις 3053-3056/2006 του Συμβουλίου της Επικρατείας διατυπώθηκαν 14 προδικαστικά ερωτήματα στο Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, το οποίο και τα εξέτασε υπό το πρίσμα του κοινοτικού δικαίου. Το ΔΕΚ διατύπωσε με την απόφασή του της 11/9/12 κυρίως ερμηνευτικές προσεγγίσεις στην ισχύουσα ευρωπαϊκή περιβαλλοντική νομοθεσία.

Σε συνέχεια αυτής της απόφασης, η Ολομέλεια του ΣτΕ εξέδωσε την απόφαση 26/2014, με την οποία ακυρώθηκε η συνέχιση της εκτελέσεως του συνόλου του έργου της εκτροπής, εκφράζοντας παράλληλα την καίρια άποψη ότι με το επίδικο έργο παραβιάζονται βασικοί κανόνες της εθνικής και ενωσιακής περιβαλλοντικής νομοθεσίας αφού συνεπάγεται εκτεταμένη περιβαλλοντική βλάβη και προϋποθέτει παραβίαση κανόνων της περιβαλλοντικής νομοθεσίας. Η απόφαση συνεχίζει με το ότι το επίδικο έργο «μειωμένης» εκτροπής 600 εκατ. κυβικών μέτρων ύδατος ετησίως αντίκειται πρόδηλα στην αρχή της βιώσιμης ανάπτυξης.

Στη συνέχεια το δικαστήριο επελήφθη αιτήσεων ακυρώσεως που αφορούσαν πλέον το φράγμα της Μεσοχώρας επί αντιθετικών αιτήσεων ακυρώσεως φορέων της Θεσσαλίας και κατοίκων της Μεσοχώρας. Με τις αποφάσεις 2228-2230/2020 ακυρώθηκαν οι περιβαλλοντικοί όροι για το φράγμα της Μεσοχώρας. Είναι αξιοσημείωτο ότι οι όροι αυτοί είχαν προωθηθεί από την κυβέρνηση του ΣΥ.ΡΙΖ.Α. με Υπουργό Περιβάλλοντος τον κ. Σταθάκη και αναπληρωτή υπουργό τον κ. Φάμελλο.

Σημειώνουμε ότι με την προώθηση ευνοϊκών ρυθμίσεων για το φράγμα της Μεσοχώρας πραγματοποιείται μία από τις εξαρχής επιδιώξεις των προωθητών της εκτροπής να «σαλαμοποιηθεί» το όλο έργο, ώστε να επιτευχθεί σταδιακά η προώθησή του. Στις 30/1/21 ο πρωθυπουργός Κ. Μητσοτάκης δηλώνει ότι το φράγμα της Μεσοχώρας θα λειτουργήσει ως υδροηλεκτρικό έργο και ότι η εκτροπή του Αχελώου αποτελεί σύνθετο θέμα, το οποίο όμως πρέπει να προχωρήσει.

Μετά τις προηγούμενες αποφάσεις του ΣτΕ ο πρώην υπουργός Υποδομών κ. Κ. Καραμανλής δήλωσε ότι «δεν κουράζομαι να τονίζω με κάθε ευκαιρία ότι το έργο του Αχελώου είναι έργο πνοής με θετικό αντίκτυπο στην προστασία του περιβάλλοντος, γι’ αυτό και είναι απαραίτητος ένας νέος σχεδιασμός για το όλο έργο» (δηλώσεις στις 11/4/21).

Ειδικά για το φράγμα της Μεσοχώρας θα πρέπει να σημειώσουμε ότι ουδέποτε κατατέθηκε αξιόπιστη σεισμολογική μελέτη για την ευρύτερη περιοχή, όταν μάλιστα ο μακαρίτης Παπαζάχος μας βεβαίωνε ότι είναι άκρως σεισμογενής και με εύθρυπτα πετρώματα, εκτός όλων των άλλων. Σύστοιχο στις μέρες μας είναι το θέμα της συσχέτισης μεταξύ των σεισμών στο Αρκαλοχώρι Κρήτης και του σχεδιαζόμενου νέου αεροδρομίου.

Για πολλοστή φορά τονίζουμε ότι δεν υπάρχει κανένας προγραμματισμός για τη γεωργική ανάπτυξη και την υδατική οικονομία της Θεσσαλίας και για να γίνουμε πιο συγκεκριμένοι μέχρι πρόσφατα δεν είχε καν καταγραφεί ο αριθμός νόμιμων και παράνομων γεωτρήσεων στον Θεσσαλικό Κάμπο.

Ακόμα και σήμερα δεν έχει υπολογιστεί η ποσότητα κατανάλωσης υδάτων από αυτές τις γεωτρήσεις, ενώ το πότισμα γίνεται συχνά με τρόπους που συνιστούν ανεπίτρεπτη σπατάλη νερού (π.χ. εκτοξευτήρες κ.λπ.). Παράλληλα, η μονοκαλλιέργεια βαμβακιού και άλλων υδροβόρων φυτών συνεχίζεται αδιάπτωτα παρόλο που αυτό το είδος βαμβακιού είχε «καταδικαστεί» από την Ε.Ε. Ας μην ξεχνάμε και τη σπατάλη χρημάτων σε εργολαβικά-υπεργολαβικά συμφέροντα, σε εποχή δεινής οικονομικής κρίσης και άγριων περικοπών.

Θα πρέπει, τέλος, να υπογραμμίσουμε ότι παραμένει πλήρως εκκρεμές το μεγάλο θέμα του Πηνειού και της ρύπανσής του, ενώ καμία μελέτη δεν έχει εκπονηθεί για το μέλλον των καλλιεργειών στον Θεσσαλικό Κάμπο.

Βασίλης Κ. Δωροβίνης – efsyn.gr

*Ο Β. Κ. Δωροβίνης είναι δικηγόρος και πολιτικός επιστήμονας. Από το 1993 έχει συμμετάσχει στη νομική υποστήριξη κατά της εκτροπής του Αχελώου. Παρακολούθησε με άρθρα του στην «Ελευθεροτυπία» την εξέλιξη της εκτροπής (6/11/93, 24/5/94, 3/11/94, 3/1/96, 15/7/05, 12/7/06, 15/10/09) και στην «Εφ.Συν.» (29/1/14).