Ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός

Το 1714, στο Μέγα Δένδρο Αιτωλίας, από γονείς «ανυφαντάδες» όπως έλεγε ο ίδιος, έμελλε να γεννηθεί ο μοναχός εκείνος που με τις αδιάκοπες περιοδείες του σε όλον τον τουρκοκρατούμενο Ελλαδικό χώρο, ανέπτυξε ίσως τη μεγαλύτερη δράση ως κήρυκας του Ιερού Ορθόδοξου Λόγου, χτυπώντας την κοινωνική αδικία, χτίζοντας σχολεία και ανοίγοντας το δρόμο της ελευθερίας και της ομοψυχίας για το υπόδουλο Γένος.

• Ο κατά κόσμον Κώνστας Δημητρίου ή Ανυφαντής, απέκτησε ζηλευτή μόρφωση και αρετές. Το 1759 χειροτονήθηκε ιερομόναχος παίρνοντας όνομα Κοσμάς και στα τέλη της ίδιας μόλις χρονιάς η φλόγα που έκαιγε μέσα του για το Γένος και τον διαφωτισμό του, τον οδήγησε στην Πόλη όπου και διορίστηκε γενικός ιεροκήρυκας.

Ξεκινώντας το έργο του από την ορεινή Τριχωνίδα, τη Ναυπακτία, το Βραχώρι, το Ξηρόμερο, το Βάλτο, τα Άγραφα και την Άρτα και επί δεκαεννέα ολόκληρα χρόνια ακούραστος, περιόδευε απ’ τη μια άκρη της χώρας στην άλλη, αφήνοντας πίσω του πολύτιμο έργο: «Έως τριάκοντα επαρχίας περιήλθον, δέκα σχολεία ελληνικά εποίησα, διακόσια διά κοινά γράμματα…» γράφει το 1779 στον αδελφό του Χρύσανθο, σχολάρχη της Πατριαρχικής Σχολής.

«Χωρίς σχολείον περιπατούμεν εις το σκότος» έλεγε προτρέποντας τους γονείς να στέλνουν τα παιδιά τους στα σχολεία που έφτιαχνε: «Αμαρτάνετε πολύ να τα αφήνετε αγράμματα και τυφλά τα παιδιά… το σχολείο φωτίζει τους ανθρώπους, ανοίγουν τα ομμάτια των Χριστιανών».

Το κήρυγμα του Πατροκοσμά, προκάλεσε γρήγορα τις αντιδράσεις των Τούρκων κατακτητών. Κυρίως όμως των προκρίτων και Κοτζαμπάσηδων: «δέκα χιλιάδες χριστιανοί με αγαπώσι και ένας με μισεί. Χίλιοι Τούρκοι με αγαπώσι και ένας όχι τόσον» έλεγε χαρακτηριστικά.

Αυτό που ενοχλούσε κυρίως τους Κοτζαμπάσηδες δεν ήταν το καθαρό θεολογικό ή εθνοαπελευθερωτικό κήρυγμά του, αλλά οι κοινωνικές διαστάσεις που ο Άγιος έδινε σ’ αυτό. Ο Πατροκοσμάς κήρυττε την κοινωνική δικαιοσύνη, μιλούσε για ισότητα άνδρα και γυναίκας και αντλούσε το υλικό του από την επικαιρότητα της εποχής στιγματίζοντας την κοινωνική αδικία.

Έτσι, δεν ήταν λίγες οι φορές που αντιμέτωπος με την εχθρότητα και τις ραδιουργίες, αναγκάστηκε διωγμένος να φύγει από τις περιοχές όπου δρούσε. Μια τέτοια συνομωσία προκάλεσε και τον αποτρόπαιο θανάτου του μεγάλου διδασκάλου του Γένους, το Σάββατο 24 Αυγούστου 1779, στη θέση Μπουγιαλή, δίπλα στον Άψο ποταμό όπου οι δήμιοί του έριξαν το λείψανό του μετά τον απαγχονισμό.

Ο Αλή Πασάς, ο άνθρωπος που έλαβε την προφητεία ότι θα πάει στην Πόλη «με κόκκινα γένια» και που τιμούσε όσο λίγοι τον Πατροκοσμά, όταν κατέλαβε το Μπεράτι τοποθέτησε σε ασημένια θήκη την κάρα του και έχτισε στον τόπο του μαρτυρίου του μια εκκλησία.

Το Οικουμενικό Πατριαρχείο στις 20 Απριλίου του 1961 συμπεριέλαβε τον Πατροκοσμά στη χορεία των Αγίων και όρισε την 24η Αυγούστου, ημέρα του θανάτου του, ως ημέρα που θα τιμάται η μνήμη του.