Π. Τσόπελας: «Χρειάζεται διαρκής επαγρύπνηση»

Η αντιμετώπιση της ασθένειας του μεταχρωματικού έλκους του πλατάνου στη Ναύπακτο

• Παναγιώτης Τσόπελας, Δρ. Δασολόγος-Φυτοπαθολόγος, τέως Διευθυντής Ερευνών στο Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων, ΕΛ.Γ.Ο.-«ΔΗΜΗΤΡΑ»

Όπως είναι γνωστό, τα τελευταία χρόνια σημειώθηκαν προσβολές στην πόλη της Ναυπάκτου από την καταστρεπτική ασθένεια του μεταχρωματικού έλκους του πλατάνου, που προκαλείται από ένα εισβλητικό είδος μύκητα, το Ceratocystis platani. Το παθογόνο αυτό διαπιστώθηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα το 2003 στην ΠΕ Μεσσηνίας και σταδιακά επεκτάθηκε σε ένα μεγάλο μέρος της ηπειρωτικής Ελλάδας προκαλώντας εκτεταμένες καταστροφές. Η ασθένεια έχει νεκρώσει χιλιάδες δένδρων πλατάνου στην Πελοπόννησο, στην Ήπειρο και στη Θεσσαλία σε φυσικά οικοσυστήματα πλατάνου κατά μήκος ποταμών και χειμάρρων. Παράλληλα, έχει καταστρέψει πολλά δένδρα σε οικιστικές περιοχές και πάρκα. Στην Αιτωλοακαρνανία η ασθένεια καταγράφηκε για πρώτη φορά το 2016 στο Τρίκορφο Ναυπακτίας και στα επόμενα έτη διαπιστώθηκαν προσβολές σε αρκετές περιοχές σε όλη την ΠΕ. Σημαντικά προβλήματα έχουν διαπιστωθεί στον Εύηνο ποταμό, στην παραλίμνια βλάστηση της Τριχωνίδας και στην ορεινή Ναυπακτία. Επίσης, έχουν σημειωθεί προσβολές μέσα στην πόλη του Θέρμου.

Η ασθένεια έχει διαδοθεί στις διάφορες περιοχές της χώρας κυρίως με τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Συχνός τρόπος διασποράς του παθογόνου είναι με εργαλεία (πριόνια, αλυσοπρίονα, τσεκούρια κ.λπ.), που έχουν χρησιμοποιηθεί σε προσβεβλημένα δένδρα και στη συνέχεια σε υγιή. Επίσης, πολύ συχνά το παθογόνο διαδίδεται με μηχανήματα εκσκαφής σε χωματουργικές εργασίες που πραγματοποιούνται σε χώρους που φύονται πλατάνια, με την πλήγωση του ριζικού συστήματος των δένδρων. Από τα προσβεβλημένα δένδρα ο μύκητας διαδίδεται στα γειτονικά υγιή με επαφή και αναστόμωση (συνένωση) των ριζών.

Όταν ένα δένδρο προσβληθεί από την ασθένεια είναι καταδικασμένο, γιατί η ασθένεια είναι θανατηφόρος και δεν υπάρχει τρόπος «ίασης». Επίσης, και τα γειτονικά δένδρα είναι καταδικασμένα γιατί το παθογόνο διαδίδεται σε αυτά μέσω των ριζών. Για την αντιμετώπιση της ασθένειας είμαστε αναγκασμένοι να κόψουμε όλα τα γειτονικά δένδρα και να εφαρμόσουμε ζιζανιοκτόνο στα πρέμνα για τη νέκρωση των ριζών των υγιών δένδρων. Με αυτόν τον τρόπο αποφεύγεται η διάδοση του παθογόνου στα γειτονικά δένδρα, επειδή ο μύκητας δεν μπορεί να επεκταθεί στις νεκρές ρίζες των γειτονικών δένδρων.

Μέσα στην πόλη της Ναυπάκτου η ασθένεια διαγνώστηκε για πρώτη φορά τον Οκτώβριο του 2018 σε ένα δένδρο πλατάνου στην παραλία Γρίμποβο στο Ξενία. Με την άμεση κινητοποίηση του Δασαρχείου Ναυπάκτου και της Διεύθυνση Περιβάλλοντος και Ποιότητας Ζωής του Δήμου Ναυπακτίας, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων (ΙΜΔΟ), πραγματοποιήθηκαν επεμβάσεις αντιμετώπισης της ασθένειας. Σε αυτές τις επεμβάσεις υλοτομήθηκε το προσβεβλημένο δένδρο καθώς και δύο γειτονικά υγιή δένδρα πλατάνου και εφαρμόστηκε ζιζανιοκτόνο στα πρέμνα των υγιών δένδρων για τη νέκρωση του ριζικού τους συστήματος. Σε διαδοχικούς ελέγχους που πραγματοποιήθηκαν τα επόμενα έτη (2019, 2020 και 2021) από το ΙΜΔΟ διαπιστώθηκε ότι δεν έχει υπάρξει καμία περεταίρω επέκταση της ασθένειας σε γειτονικά δένδρα πλατάνου στην παραλία Γρίμποβο. Κατά συνέπεια, η ασθένεια έχει αντιμετωπιστεί επιτυχώς σε αυτή την εστία προσβολής. Ωστόσο, ο μύκητας θα παραμείνει στο ριζικό σύστημα του προσβεβλημένου δένδρου για μερικά ακόμα χρόνια, μέχρι αυτό να σαπίσει από άλλους ξυλοσηπτικούς μύκητες. Ως εκ τούτου, δεν θα πρέπει να γίνουν εργασίες εκσκαφής στο γύρω χώρο για τα επόμενα 3-4 έτη, για την αποφυγή διασποράς του παθογόνου.

Το Μάιο του 2020 είχαμε ένα αντίστοιχο περιστατικό στην παραλία Ψανή, με την προσβολή ενός δένδρου πλατάνου από την ασθένεια. Η αντίδραση του Δασαρχείου Ναυπάκτου και της Διεύθυνση Περιβάλλοντος και Ποιότητας Ζωής του Δήμου Ναυπακτίας ήταν άμεση και λήφθηκαν έγκαιρα μέτρα αντιμετώπισης με τη συνδρομή του ΙΜΔΟ. Στις αρχές Ιουνίου 2020, αμέσως μετά τη λήξη της καραντίνας COVID-19, από την αρμόδια υπηρεσία του Δήμου υλοτομήθηκε το προσβεβλημένο δένδρο καθώς και ένα από τα γειτονικά δένδρα και εφαρμόστηκε ζιζανιοκτόνο στο πρέμνο του υγιούς δένδρου. Παράλληλα, πραγματοποιήθηκε διάνοιξη τάφρου, για τη διακοπή του ριζικού συστήματος με τα υπόλοιπα υγιή δένδρα. Η αντιμετώπιση της ασθένειας ήτα απόλυτα επιτυχής και σε αυτή την περίπτωση, όπως έδειξε η πρόσφατη εξέταση των δένδρων πλατάνου από το ΙΜΔΟ. Ωστόσο, υπήρξαν κάποιες «παράπλευρες απώλειες» με τη χρήση του ζιζανιοκτόνου. Νεκρώθηκε ένα ακόμα γειτονικό δένδρο, ενώ ένα τρίτο εμφανίζει συμπτώματα μικροφυλλίας, χαρακτηριστικό της επίδρασης της χημικής ουσίας. Αυτό δείχνει ότι οι ρίζες όλων των δένδρων που επηρεάστηκαν από το ζιζανιοκτόνο είχαν συνενωθεί και πολύ εύκολα θα είχε διαδοθεί η ασθένεια σε αυτά. Κατά συνέπεια, η χρήση του ζιζανιοκτόνου νέκρωσε ένα ακόμα δένδρο, αλλά έτσι αποφεύχθηκε η επέκταση της ασθένειας στα υπόλοιπα υγιή δένδρα.

Όταν η ασθένεια διαγνωστεί στα πρώτα στάδια προσβολής και ο αριθμός των προσβεβλημένων δένδρων είναι περιορισμένος είναι δυνατή η αντιμετώπισή της. Αντίθετα, όταν το παθογόνο επεκταθεί σε μεγάλο αριθμό δένδρων η αντιμετώπιση είναι πολύ δύσκολη έως αδύνατη. Και στις δύο περιπτώσεις εάν δεν είχε υπάρξει η έγκαιρη διάγνωση της ασθένειας και η άμεση επέμβαση από τις αρμόδιες υπηρεσίες του Δασαρχείου του Δήμου και του ΙΜΔΟ, η ασθένεια θα είχε επεκταθεί στα γειτονικά δένδρα κατά μήκος της παραλίας, με αποτέλεσμα τη νέκρωση πολλών δένδρων. 

Η ασθένεια του μεταχρωματικού έλκους του πλατάνου έχει πάρει μεγάλη έκταση στην Αιτωλοακαρνανία και σε άλλες περιοχές της χώρας, σε πολλές δε περιπτώσεις δεν είναι δυνατή η αντιμετώπισή της. Στη Ναύπακτο, εάν προσβληθεί έστω και ένα από τα μεγάλα δένδρα πλατάνου στην παραλία Γρίμποβο, θα πρέπει να υλοτομηθούν και τα γύρω δένδρα σε ακτίνα 20-30 μέτρων. Αυτό σταδιακά μπορεί να οδηγήσει στην απογύμνωση της παραλιακής ζώνης από τα εμβληματικά γιγαντιαία δένδρα πλατάνου, δημιουργώντας ένα τεράστιο περιβαλλοντικό και οικονομικό πρόβλημα στην πόλη. Ως εκ τούτου, οι καλύτερες πρακτικές είναι τα προληπτικά μέτρα. Χρειάζεται διαρκής επαγρύπνηση και να αποφεύγονται οι αυθαίρετες ενέργειες πολιτών, που αφορούν σε κοπές κλάδων και πληγώσεις του κορμού και των ριζών. Η κλάδευση και όλες οι άλλες εργασίες συντήρησης των δένδρων πλατάνου πρέπει να γίνονται από τις αρμόδιες υπηρεσίες, οι οποίες γνωρίζουν πως να αποφύγουν τη μόλυνση των δένδρων.